Μαρία Γ. Σαράντη, Μ.Α., Κλινική Ψυχολόγος- Παιδοψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

Ζήλεια. Συναίσθημα δυσάρεστο και έντονο. Μπορεί να γίνει δυσβάσταχτο και βασανιστικό για αυτόν που το νιώθει και αν το διαχειριστεί ακατάλληλα πιθανόν να δημιουργήσει δυσκολίες στην οποιαδήποτε σχέση αφορά.

Στο λεξικό η λέξη αυτή ερμηνεύεται ως ‘δυσαρέσκεια για ξένη ευτυχία’ αλλά δεν προσδιορίζει επαρκώς αυτό το συναίσθημα και δεν είναι συνώνυμη με τον φθόνο που στο λεξικό ορίζεται ως ‘λύπη για ξένα αγαθά, κακεντρέχεια’. Η ζήλεια δεν βιώνεται μόνο σε σχέση με την ύλη αλλά και με πρόσωπα και με καταστάσεις.

Για παράδειγμα, ζηλεύει κάποιος ένα ενδιαφέρον ταξίδι, ένα ωραίο αυτοκίνητο, ένα πολύ καλόγουστο σπίτι. Μπορεί κάποιος να ζηλεύει αν ο σύντροφός του αναφέρεται σε σχέσεις που είχε στο παρελθόν, να ζηλεύει τον αδελφό του και τη σχέση που έχει με τον πατέρα, τη μητέρα ή το πώς έχει εξελιχθεί στη ζωή του. Η ζήλεια μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε και για τον οποιονδήποτε φαινομενικό λόγο. Είναι προσωπική υπόθεση αυτού που τη βιώνει αλλά επηρεάζει και αυτόν στον οποίον απευθύνεται, όπως κάθε άλλο συναίσθημα.

Το ζητούμενο σε κάποιες περιπτώσεις είναι όντως ο άνθρωπος να μην ζηλεύει, γιατί βασανίζεται ο ίδιος και ίσως κάποιος γύρω του. Οι άνθρωποι που ζηλεύουν παθολογικά και δεν μπορούν να το διαχειριστούν είναι αυτοί που κάνουν σενάρια και φαντασιώσεις καταστροφικές, απορριπτικές, με αποτέλεσμα να φοβούνται από ένα ερέθισμα χωρίς ο οποιοσδήποτε άλλος να μπορεί να κατανοήσει την αντίδραση. Στην προσμόνη της φαντασιωσικής αρνητικής κατάληξης προκαλείται μια πραγματική αρνητική αντίδραση όπως θυμός, θλίψη, απομάκρυνση, απορριπτική συμπεριφορά, παθητική επιθετικότητα, όπως να αγνοεί τον άλλον και άλλες πολλές αντιδράσεις οι οποίες προκαλούν με τη σειρά τους δυσκολία στη σχέση.

Το θέμα όμως είναι να κατανοήσει κανείς τι ακριβώς νιώθει μιλώντας για τη ζήλεια.

Είναι μια προσωπική ανασφάλεια που πηγάζει από την έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό η οποία με τη σειρά της έχει τις ρίζες της σε εσωτερικευμένα αρνητικά ή ελλειπτικά μηνύματα, λεκτικά ή μη από τους γονείς.

Όταν ένα παιδί μεγαλώνει με μια μητέρα που δεν του επιτρέπει να αναπτύξει μια καλή αίσθηση εαυτού ότι είναι δηλαδή αρκετά καλό του εγκαθιστά μια μόνιμη αγωνία για το τι είναι και αν οι άλλοι θα το θέλουν. Συνήθως μια μητέρα που και η ίδια δεν είναι ασφαλής για το αν είναι αρκετά καλή, για το αν ήθελε πραγματικά να αναλάβει αυτόν τον ρόλο και έχει η ίδια αμφιθυμία, συγκρουόμενα συναισθήματα, τότε δεν επιτρέπει στο παιδί της να αποκτήσει μια ακεραιότητα, καθώς δεν την έχει και η ίδια.

Τα βρέφη αντιλαμβάνονται τον κόσμο μέσα από τη σχέση με τη μητέρα πρωταρχικά. Καθώς μέσα από αυτήν έρχονται, μέσα από αυτήν οργανώνουν το χάος γύρω τους και μέσα τους. Αν η ίδια είναι πολύ χαρούμενη με τον ερχομό του παιδιού της και έχει αυτοσεβασμό και εσωτερική ηρεμία θα μπορέσει να δώσει στο παιδί της και αυτό να εσωτερικεύσει χαρούμενες εντυπώσεις για τον εαυτό του. Θα του χαμογελάει, θα το παίζει, θα πηγαίνει σε αυτό μόλις κλάψει, θα του μιλάει, θα το κρατάει και θα εκπέμπει αγάπη και ζεστασιά. Αν λοιπόν η μητέρα είναι παρούσα τόσο ως φυσική παρουσία όσο και ώς ψυχισμός για να του καλύψει τις ανάγκες σε αυτή τη μεγάλη αβοηθητότητα που ζει και είναι σταθερή στη συμπεριφορά της, το μικρό αυτό πλασματάκι θα γίνει ένας αρκετά ασφαλής άνθρωπος με ελάχιστη ζήλεια και ανασφάλεια. Αν όμως όλα τα παραπάνω δεν ισχύουν, ακόμη και αν τις μισές φορές η μητέρα κάνει όλα όσα προαναφέρθησαν, τότε δημιουργείται μια σύγχυση και μια ανασφάλεια για το αν είναι καλό και αν αξίζει.

Ο ρόλος του πατέρα είναι εξίσου καθοριστικός, απλά ο δεσμός με τη μητέρα είναι ο θεμελιώδης τον πρώτο χρόνο ζωής του παιδιού.

Επίσης, μια μητέρα που έχει προβλήματα με τον σύζυγο/σύντροφό της δεν μπορεί να έχει σταθερή συμπεριφορά απέναντι στο παιδί, διότι αυτή θα κυμαίνεται ανάλογα με τη διάθεσή της και τις εξελίξεις με τον συζυγό της. Μπορεί επίσης να υπάρξει ατυχής συγκυρία και να παρουσιαστεί σοβαρή αρρώστια ή πένθος στην πατρική οικογένεια της μητέρας και να είναι θλιμμένη για ένα διάστημα στην αρχή της ζωής του παιδιού.

Ένα παιδάκι χρειάζεται σταθερή, ξεκάθαρη, ενθαρρυντική συμπεριφορά γεμάτη αγάπη, αποδοχή και όρια για να νιώθει ασφαλής.

Όσο πιο ασφαλής είναι ο άνθρωπος με τον εαυτό του τόσο λιγότερο χώρο για ζήλεια έχει μέσα του. Ακέραιοι και ασφαλείς γονείς κάνουν ακέραια και ασφαλή παιδιά.

Στις περιπτώσεις που δεν έχει σχηματίσει μια καλή αίσθηση εαυτού ένας άνθρωπος εποικοδομητικό θα ήταν να μπει σε μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία εφ’ όσον αντιληφθεί δυσλειτουργικές κάποιες συμπεριφορές του και θα ήθελε να απαλλαγεί από βασανιστικά συναισθήματα

Η ζήλεια χρειάζεται την αποκωδικοποίησή της σε κάθε περίπτωση για να γίνεται κατανοητός ο εαυτός και να μπορεί ο άνθρωπος να τη διαχειρίζεται. Η ελάχιστη και ‘υγιής’ ζήλεια μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο, όπως για παράδειγμα, ακούει κάποιος για ένα ωραίο ταξίδι και φροντίζει να εξοικονομήσει χρήματα να το κάνει και ο ίδιος.

Το ζητούμενο είναι η κατανόηση, η επεξεργασία, και η διαχείρηση των συναισθημάτων και όχι η πάταξη αυτών.