Επί 15 χρόνια, ο δρ Τζόζεφ Προϊέτο βοηθάει ανθρώπους να αδυνατίσουν. Όταν οι παχύσαρκοι ασθενείς φθάνουν στην Κλινική Αδυνατίσματος που έχει στην Αυστραλία είναι… αποφασισμένοι να χάσουν τα περιττά τους κιλά. Και συνήθως – λέει στην εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς» – τα καταφέρνουν, ακολουθώντας πιστά το πρόγραμμα της Κλινικής.

Αργότερα όμως, σχεδόν δίχως καμία εξαίρεση, τα κιλά αρχίζουν να συσσωρεύονται εκ νέου. Μέσα σε μήνες ή σε χρόνια, όλη η προσπάθεια έχει πάει χαμένη και ο ασθενής είναι πάλι παχύς.

«Είναι περίεργο» λέει ο δρ Προϊέτο, παθολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης. «Οι άνθρωποι αυτοί ήταν αποφασισμένοι και είχαν λόγους για να αδυνατίσουν, τα κατάφεραν αλλά με το πέρασμα του χρόνου όλοι ανέκτησαν σταδιακά τα χαμένα κιλά. Αυτό δεν είναι φυσιολογικό».

Για να μάθει τι συνέβαινε, ο δρ Προϊέτο άρχισε το 2009 μια μελέτη: επιστράτευσε 50 παχύσαρκους άνδρες και γυναίκες. Το μέσο βάρος των ανδρών ήταν 106 κιλά και των γυναικών 91 κιλά. Επί οκτώ εβδομάδες, οι ασθενείς ακολούθησαν ένα πολύ αυστηρό διαιτολόγιο, το οποίο τους παρείχε 500-550 θερμίδες την ημέρα, χάνοντας κατά μέσον όρο 14 κιλά ο καθένας.

Σε αυτό το σημείο σταμάτησαν τη δίαιτα και άρχισαν ένα πρόγραμμα διατήρησης του νέου βάρους. Διαιτολόγοι τούς έδιναν συμβουλές διά ζώσης και από τηλεφώνου, ενθαρρύνοντάς τους να τρέφονται υγιεινά και να ασκούνται συστηματικά.

Παρ’ όλα αυτά, το βάρος τους σταδιακά άρχισε να αυξάνεται και έναν χρόνο αργότερα είχαν πάρει κατά μέσον όρο 5 κιλά ο καθένας. Ανέφεραν επίσης πως πεινούσαν περισσότερο και τους απασχολούσε περισσότερο το τι θα φάνε, απ’ ό,τι πριν χάσουν βάρος.

• Μάχη για ανάκτηση

Αν και οι ειδικοί γνωρίζουν εδώ και δεκαετίες ότι το σώμα υπόκειται σε διάφορες μεταβολικές και ορμονικές αλλαγές όταν κάνουμε δίαιτα, η μελέτη αυτή – που δημοσιεύθηκε προσφάτως στην «Ιατρική Επιθεώρηση της Νέας Αγγλίας» (NEJM) – αποκάλυψε κάτι νέο: έναν χρόνο μετά τη διακοπή της δίαιτας, ο οργανισμός των εθελοντών εξακολουθούσε να συμπεριφέρεται σαν να έκαναν ακόμα δίαιτα και αγωνιζόταν να ανακτήσει τα χαμένα κιλά.

Ετσι, λ.χ., τα επίπεδα της ορμόνης της πείνας, της γκρελίνης, παρέμεναν αυξημένα κατά 20% στο αίμα τους ενώ αυτά του πεπτιδίου ΥΥ το οποίο καταστέλλει την πείνα ήταν αφύσικα χαμηλά. Χαμηλότερα παρέμεναν και τα επίπεδα της λεπτίνης, μιας ορμόνης που καταστέλλει την πείνα και αυξάνει τον μεταβολισμό.

Εκτός φυσιολογικών ορίων παρέμεναν και τα επίπεδα άλλων ορμονών οι οποίες σχετίζονται με την πείνα και τον μεταβολισμό. Με άλλα λόγια, ήταν σαν το αδυνάτισμα να είχε θέσει τον οργανισμό τους σε μια μοναδική μεταβολική κατάσταση, κάτι σαν μετα-διαιτητικό σύνδρομο, από το οποίο δεν εννοούσε να συνέλθει.

«Αυτό που ανακαλύψαμε είναι ένας συντονισμένος, αμυντικός μηχανισμός, με πολλαπλές συνιστώσες οι οποίες έχουν κοινό στόχο: την ανάκτηση των χαμένων κιλών» τονίζει ο δρ Προϊέτο. «Το εύρημα αυτό πιστεύω ότι εξηγεί τα υψηλά ποσοστά αποτυχίας των προγραμμάτων αδυνατίσματος».

Τα ευρήματα αυτά προστίθενται σε εκείνα που δείχνουν ότι για να αδυνατίσει κανείς για πάντα, δεν αρκεί να κάνει δίαιτα και γυμναστική.

• Βιολογικό σύστημα

«Νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι που θέλουν να αδυνατίσουν δεν αντιλαμβάνονται τις συνέπειες της προσπάθειάς τους σε όλη τους την έκταση» συνηγορεί ο δρ Ρούντολφ Λάιμπελ, ερευνητής της παχυσαρκίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.

«Δεν θέλουμε να απελπίσουμε κανέναν αλλά πρέπει να καταλάβουν ότι θα παλέψουν εναντίον ενός βιολογικού συστήματος που θα προσπαθεί επί χρόνια να ακυρώσει τον αγώνα τους».

Το σύστημα αυτό δεν βασίζεται μόνο στις ορμόνες για να επικρατήσει. Κινητοποιεί πολλά όργανα και συστήματα, όπως το μυϊκό: μελέτες έχουν δείξει πως μετά το αδυνάτισμα, οι μυϊκές ίνες καίνε 20-25% λιγότερες θερμίδες απ’ ό,τι πριν από το αδυνάτισμα. Ετσι, αν λ.χ. κάποιος περπατάει μισή ώρα με γρήγορο βήμα, δεν θα κάψει 200 θερμίδες, όπως πιστεύει, αλλά 150-160.

Κινητοποίηση παρατηρείται και στον εγκέφαλο. Ερευνες του Πανεπιστημίου Κολούμπια έχουν δείξει ότι μετά το αδυνάτισμα, η θέα του φαγητού προκαλεί εντονότερη ενεργοποίηση στα κέντρα επιβράβευσης του εγκεφάλου και χαμηλότερη στα κέντρα που σχετίζονται με τον έλεγχο – μια διαταραχή που ανοίγει τον δρόμο για ασίγαστη λαχτάρα για φαγητό.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για όποιον θέλει να κάνει δίαιτα; Η απάντηση ίσως κρύβεται στο Εθνικό Μητρώο Ελέγχου Βάρους (NWCR) των ΗΠΑ, το οποίο παρακολουθεί 10.000 Αμερικανούς οι οποίοι έχασαν βάρος και δεν το ξαναπήραν.

Οι άνθρωποι αυτοί αδυνάτισαν με όποιο πρόγραμμα επέλεξαν, έκτοτε όμως παρακολουθούν το βάρος συνεχώς. Τι σημαίνει αυτό;

«Αν και έχουν περάσει χρόνια από τότε που αδυνάτισαν, εξακολουθούν να μετράνε την κάθε τους θερμίδα και να διαθέτουν τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα στη γυμναστική» απαντά η δρ Κέλι Μπράουνελ, διευθύντρια του Κέντρου Πολιτικής Τροφίμων Rudd στο Πανεπιστήμιο Γέιλ.