Η γυναικομαστία είναι η υπέρμετρη ανάπτυξη του μαζικού αδένα στον άνδρα. Δεν είναι καθόλου σπάνια αφού παρατηρείται στο 65% των νέων και στο 40% των ενηλίκων. Φυσιολογικά ο μαζικός αδένας στον άνδρα είναι υποπλαστικός, ενώ στη γυναικομαστία παρατηρείται ανάπτυξη των πόρων και των κυψελίδων, με ανάπτυξη του συνδετικού ιστού του κολλαγόνου και του λιπώδους ιστού.

Παρατηρείται σε πολλές καταστάσεις, η συχνότερη εκ των οποίων είναι η γυναικομαστία των εφήβων. Πρόκειται για μια παροδική- φυσιολογική κατάσταση που εμφανίζεται σε ένα μεγάλο ποσοστό σε αγόρια ηλικίας 12 έως 15 ετών και επισυμβαίνει περίπου ένα χρόνο μετά την αύξηση του μεγέθους των όρχεων.

Συνήθως είναι αμφοτερόπλευρη, πιο σπάνια ετερόπλευρη, διαρκεί 12 έως 24 μήνες και στη συνέχεια εξαφανίζεται αυτόματα χωρίς να χρειάζεται θεραπευτική αντιμετώπιση. Σε μερικά παιδιά η διόγκωση των μαστών παραμένει και μετά την εφηβεία. Είναι μια κατάσταση που οφείλεται στην αυξημένη παρουσία οιστρογόνων σε σχέση με τα υπάρχοντα ανδρογόνα στο πλάσμα του αίματος των εφήβων, πριν την οριστική αύξηση της έκκρισης ανδρογόνων από τους όρχεις.

Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να είναι ιδιοπαθής, δηλαδή αγνώστου αιτιολογίας, και να εμφανίζεται σε οποιαδήποτε ηλικία του άνδρα μετά την εφηβεία. Συνήθως συνοδεύεται από τοπική εναπόθεση λίπους και καλείται ψευδογυναικομαστία. Οι ασθενείς που εμφανίζουν γυναικομαστία σε ώριμη ηλικία θα πρέπει να υποβάλλονται σε έναν κύκλο εξετάσεων για να αποκλειστεί τυχόν συνυπάρχουσα νεοπλασματική νόσος.

Η γυναικομαστία μπορεί επίσης να είναι ιατρογενής ή φαρμακευτική π.χ από λήψη οιστρογόνων για θεραπευτική αντιμετώπιση καρκίνου του προστάτη, χορήγηση φαινοθειαζίνης, δακτυλίτιδας, ρεζερπίνης, ουσιών με αντιανδρογονική δράση όπως σπιρονολακτόνη ή σιμετιδίνη, ψυχοφαρμάκων που διεγείρουν την έκκριση της προλακτίνης. Έχει βρεθεί επίσης ότι η μαριχουάνα διεγείρει το μαζικό αδένα.

Τέλος, η γυναικομαστία μπορεί να δημιουργηθεί στις ακόλουθες ειδικές καταστάσεις :

• Αληθής ερμαφροδιτισμός
• Νεοπλάσματα του στρώματος των όρχεων
• Νεοπλάσματα των σπερματικών κυττάρων
• Όγκους μη ορχικής προέλευσης (νεοπλάσματα φλοιού επινεφριδίων, καρκίνος πνεύμονος, ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα)
• Διαταραχές σίτισης
• Κίρρωση ήπατος
• Προλακτινώματα
• Υπερθυρεοειδισμός
• Γήρας
• Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
• Πρωτοπαθής υπογοναδισμός (σύνδρομο Klinefelter, σύνδρομο Reifenstein, σύνδρομο Kallmann, συγγενής ανορχία, ανεπάρκεια ACTH)
• Δευτεροπαθής υπογοναδισμός (τραυματισμός, ορχίτιδα, ακτινοβολία ή χημειοθεραπεία στην παιδική ηλικία, υδροκήλη, κιρσοκήλη).

Η αντιμετώπιση της γυναικομαστίας όταν είναι γνωστής αιτιολογίας συνίσταται στη θεραπεία ή την απομάκρυνση του αιτίου που την προκαλεί, ενώ στις περιπτώσεις αγνώστου αιτιολογίας, και αν ο ασθενής το επιθυμεί, γίνεται χειρουργική επέμβαση, η μέθοδος της οποίας εξαρτάται από το αν υπάρχει μόνο διόγκωση του μαστού χωρίς χαλάρωση του δέρματος, ή συνύπαρξη τους σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό.