Η ψυχική ασθένεια και ιδίως αυτή που χαρακτηρίζεται ως σοβαρή και χρόνια, έχει δυσμενείς και πολλές φορές αποδιοργανωτικές συνέπειες στον ίδιο τον άρρωστο αλλά παράλληλα έχει και διαλυτικές επιπτώσεις στην οικογένεια, μιας και επηρεάζει όλες τις πτυχές της ψυχοσυναισθηματικής και κοινωνικής ζωής της οικογένειας και αποδιαρθρώνει τις οικογενειακές σχέσεις και την οικογενειακή ατμόσφαιρα.

Πολλά και ποικίλα είναι τα συναισθήματα που νοιώθουν τα μέλη μιας οικογένειας, όταν μαθαίνουν ότι ένα αγαπημένο πρόσωπο πάσχει από μια σοβαρή ψυχική ασθένεια. Είναι δύσκολο να αποδεχθούν την αλήθεια και να συμφιλιωθούν με τη νέα πραγματικότητα. Πενθούν για το συγγενή τους που η ζωή του, συνήθως σε νεαρή ηλικία, αλλάζει τόσο δραματικά.

Νοιώθουν ότι γκρεμίζονται οι προσδοκίες και τα όνειρα που είχαν κτίσει για το μέλλον του αγαπημένου τους προσώπου. Σ' αυτό το κλίμα αναπτύσσονται συναισθήματα ματαίωσης και απογοήτευσης, ενοχής και ντροπής, άγχους και φόβου, δυσαρέσκειας και οργής, πικρίας, θλίψης και απελπισίας. Το συναισθηματικό βάρος για τις οικογένειες είναι συχνά δυσβάστακτο.

Τις περισσότερες φορές οι συγγενείς δεν έχουν πού να εκφράσουν αυτά τα συναισθήματα. Δεν μπορούν να τα εκφράσουν στον άρρωστο, γιατί και αυτός σηκώνει το βαρύ φορτίο της αρρώστιάς του με το δικό του τρόπο. Δεν μπορούν όμως πολλές φορές να τα εκφράσουν ούτε σε άλλους συγγενείς και φίλους, γιατί συνήθως όλοι αυτοί έχουν αρνητική εικόνα για την ψυχική αρρώστια και είναι επηρεασμένοι από τα αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα για τον ψυχικά άρρωστο.

Λίγο πιο έξω, στο ευρύτερο κοινωνικό σύστημα, έρχονται αντιμέτωποι με τα πολλαπλά και πολλές φορές συγχυσιογόνα μηνύματα από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, την άγνοια, το φόβο και τις προκαταλήψεις του κοινού που έχουν ως τραγική συνέπεια τον κοινωνικό στιγματισμό.

Η αντίδραση της κοινότητας απέναντι στην παρεκκλίνουσα συμπεριφορά και κυρίως σε αυτή που εμφανίζεται στα πλαίσια μιας σοβαρής ψυχικής αρρώστιας, είναι εξαιρετικά 'στιγματογόνος' και οδηγεί συχνά στην απόρριψη, την ετικετοποίηση, την περιθωριοποίηση και την απομόνωση. Έτσι, οι οικογένειες πιστεύουν ότι στην ουσία είναι μόνες για ν' αντιμετωπίσουν τον άρρωστο από τη μία και την κοινωνία από την άλλη.

Εκτός όμως από το συναισθηματικό βάρος και το βάρος της φροντίδας και της υποστήριξης του ψυχικά αρρώστου έχει πέσει σχεδόν αποκλειστικά στην οικογένεια. Ειδικά τα τελευταία χρόνια με το κίνημα του αποϊδρυματισμού και την αντιμετώπιση του αρρώστου έξω από το ίδρυμα, στην κοινότητα, ο ρόλος της οικογένειας γίνεται ακόμη πιο σημαντικός, μιας και η οικογένεια αποτελεί το κύριο φυσικό υποστηρικτικό σύστημα για τον άρρωστο και τη βασική και πολλές φορές μοναδική πηγή φροντίδας.

Σήμερα, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πρέπει να βρουν νέους και διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης της οικογενείας, γιατί η οικογένεια του ψυχικά αρρώστου έχει ανάγκη από:

• υπεύθυνη ενημέρωση, για να κατανοήσει την ψυχική διαταραχή και τις σύγχρονες θεραπείες
• εκπαίδευση, για να αποκτήσει δεξιότητες ούτως ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει τα συμπτώματα της αρρώστιας και να επιλύει αποτελεσματικά τα προβλήματα και τις δυσκολίες
• υποστήριξη, πρακτική και συναισθηματική, για να αντιπαλέψει τα συναισθήματα της απομόνωσης και του στίγματος.

Οι συγγενείς, πολλές φορές νοιώθουν ως εξερευνητές στα δύσβατα και παράξενα μονοπάτια της ψυχής του αρρώστου, χωρίς όμως χάρτες να τους οδηγούν. Νιώθουν να βρίσκονται μπροστά σε σταυροδρόμια χωρίς να ξέρουν ποιο δρόμο θ' ακολουθήσουν.

Γίνεται έτσι αναγκαίο, οι ψυχίατροι και οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας να τους μεταφέρουν τη γνώση που χρειάζονται, γιατί η γνώση είναι δύναμη, οπλίζει έναντι της άγνοιας και βοηθά στην κατανόηση και την αποδοχή της αρρώστιας. Πρέπει ταυτόχρονα να γίνει σαφές ότι η αποδοχή δεν σημαίνει παραίτηση από την ελπίδα για θεραπεία.

Για να βοηθηθούν οι οικογένειες ν' αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ψυχικής διαταραχής έχουν αναπτυχθεί σύγχρονες παρεμβάσεις που απευθύνονται στην οικογένεια, όπως οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες συγγενών, οι υποστηρικτικές ομάδες συγγενών και οι ομάδες αυτοβοήθειας.

Οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες συγγενών είναι εξαιρετικά χρήσιμες στην υπεύθυνη ενημέρωση των οικογενειών για την αρρώστια και την αποτελεσματική αντιμετώπισή της.

Οι υποστηρικτικές ομάδες συγγενών βοηθούν τους συγγενείς να νοιώσουν ανακούφιση από το βάρος της αρρώστιας, να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τα άγχη και τις αγωνίες τους, να συμφιλιωθούν με την αρρώστια και να παλέψουν το στίγμα και την κοινωνική προκατάληψη. Αυτές οι ομάδες υποστήριξης αποτελούν συνήθως τη βάση της τη δημιουργία ομάδων αυτοβοήθειας.

Οι ομάδες αυτοβοήθειας συστάθηκαν από οικογένειες για οικογένειες που έχουν ανάγκη βοήθειας αλλά και από ειδικούς που αναγνωρίζουν την ανάγκη αυτή. Στηρίζονται περισσότερο στη βοήθεια από τα μέλη που έχουν το ίδιο πρόβλημα και λιγότερο στη βοήθεια από τους ειδικούς. Οι ειδικοί πάντως είναι απαραίτητοι κυρίως στις ψυχοεκπαιδευτικές και τις υποστηρικτικές ομάδες.

Βέβαια όλες αυτές οι ομαδικές παρεμβάσεις δεν είναι πανάκεια. Είναι όμως ένας σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα των παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της σοβαρής ψυχικής ασθένειας που αναφέρονται στη οικογένεια. Ο εκπαιδευτικός όμως και υποστηρικτικός τους ρόλος έχει ανεκτίμητη θεραπευτική αξία.

Από τις ομάδες υποστήριξης και αυτοβοήθειας ξεπήδησαν σιγά- σιγά οργανώσεις και σύλλογοι οικογενειών και αναπτύχθηκε έτσι το κίνημα των συγγενών και των οικογενειών που στις μέρες μας παίζει σημαντικό ρόλο στο χώρο της Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και της υπεράσπισης των δικαιωμάτων τόσο των ψυχικά ασθενών όσο και των συγγενών τους.

Στα πλαίσια αυτά δημιουργήθηκε και στην Ελλάδα ο Σύλλογος Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία (Σ.Ο.Ψ.Υ.).

Οι κυριότεροι σκοποί του Σ.Ο.Ψ.Υ. μπορούν να περιγραφούν ως εξής:

• Η καλλιέργεια και σύσφιξη σχέσεων αλληλεγγύης και αυτοβοήθειας των μελών του
• Η κάθε μορφής υποστήριξη, ενίσχυση και προστασία των ψυχικά ασθενών και των οικογενειών τους
• Η υπεύθυνη ενημέρωση για την ψυχική ασθένεια, τις σύγχρονες θεραπείες και το σύστημα παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας
• Η ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από την ψυχική νόσο ώστε να μειωθεί το στίγμα που τη συνοδεύει, να αλλάξουν οι στάσεις και να αρθούν οι προκαταλήψεις
• Η καταπολέμηση των διακρίσεων σε βάρος των ψυχικά ασθενών
• Η οικοδόμηση μιας θετικής εικόνας για τον ψυχικά άρρωστο, και η αποδοχή του από την κοινωνία.