Ο καολίνης η china clay είναι ένα ένυδρο πυριτικό αργίλιο. Κατά κανόνα βρίσκεται σε προσμείξεις άλλων ορυκτών, όπως πυριτίου, μαρμαρυγικών και άστριων. Ποσοστό καθαρότητας 10-40% στις μη καθαρές μορφές και 85-95% στις καθαρές.

Μέθοδοι εξόρυξης - επεξεργασίας:
Ο καολίνης μετακινείται από υπόγεια ορυχεία υπό την πίεση νερού ως λασπώδες υλικό σε μια περιοχή επεξεργασίας, όπου κόπτεται, ξηραίνεται και κονιοποιείται για να γίνει το τελικό προϊόν.

Χρήσεις:
Κυρίως στα χρώματα, κεραμικά, τσιμέντο, στο χαρτί, στην πορσελάνη, στα ελαστικά μελάνια, πλαστικά, εντομοκτόνα, πυρίμαχα τούβλα, σαπούνια, στις οδοντόπαστες ως αποξεστική ύλη και ως σκληρυντικό στα υφάσματα.
Επίσης στη φαρμακοβιομηχανία και στην κατασκευή καλλυντικών.

Πηγές έκθεσης:
Πιο επίφοβες είναι οι περιοχές επεξεργασίας (δηλαδή ξήρανση, λειοτρίβιση ενσάκκιση) παρά τα ίδια τα ορυχεία, καθόσον η μέση συγκέντρωση σκόνης στις περιοχές αυτές φθάνει να είναι και 10πλάσια αυτής στα ορυχεία. Από τις λοιπές χρήσεις, κυρίως στους εργαζόμενους στην πορσελάνη, στο χαρτί, τα ελαστικά, τα πλαστικά και το τσιμέντο.

Παραγωγή ορυχείων στην Ελλάδα:
Το 1978 47.500 τόννοι και το 1985 87.300 τόννοι. Λατομεία καολίνη 22. Μέσος ετήσιος αριθμός εργαζομένων 327.

Επιπολασμός:
Από το 1936 είναι γνωστό ότι ο καολίνης προκαλεί πενυμονοκονίωση. Το 1977 σε 1.728 εργάτες στην παραγωγή καολίνη στο Cornwall διαπιστώθηκαν περιπτώσεις πνευμονοκονίωσης ως εξής:
77,4% ήταν στην κατηγορία 0 (1<0)
17,9% ήταν στην κατηγορία 1
4,7% ήταν στην κατηγορία 2 και
3 1,1% είχαν μεγαλύτερες σκιάσεις δηλαδή επιπεπλεγμένη πνευμονοκονίωση.

Παθολογοανατομικώς:
Οι απόψεις διίστανται στο τι είδους παθολογοανατομική βλάβη προκαλεί ο καολίνης. Τελικά φαίνεται να υπερισχύει η άποψη ότι ο καολίνης ως πυριτικό άλας που είναι δημιουργεί οζιδιακή ίνωση, όπως και το πυρίτιο.
Πρέπει να διευκρινισθεί ότι ο καολίνης δημιουργεί την πνευμονοκονίωση και όχι το πυρίτιο που τυχόν παρευρίσκεται.
Τα οζίδια είναι διαμέτρου 1 -6 mm και μελανώτερα από την κλασική πυριτίαση. Τα οζίδια μπορούν να συρρέουν με σχηματισμό μαζικής ίνωσης. Επίσης μπορεί να συμβεί νέκρωση και σχηματισμός κοιλοτήτων στο υπόστρωμα της μαζικής ίνωσης. Ενίοτε παρατηρείται διάμεση ίνωση και αναπληρωματικό εμφύσημα.

Οριακή τιμή έκθεσης:
Μέση χρονικά σταθμισμένη οριακή τιμή 5mg/m3. Μέγιστη οριακή τιμή 10mg/m3.

Κλινική εικόνα:
Πρακτικώς τίποτε έως ότου αναπτυχθούν η προχωρημένη μαζική ίνωση με αναπληρωματικό εμφύσημα ή πνευμονική καρδία.

Ακτινογραφικά ευρήματα:
Το πιο συχνό εύρημα είναι η παρουσία μικρών στρογγυλών αδιαφανειών 1,5-3 mm. Όλες οι ζώνες προσβάλλονται αλλά περισσότερο οι βάσεις. Συνήθως πρόκειται για αραιή διάστιξη, που όμως γίνεται πυκνότερη με τη συνεχιζόμενη έκθεση. Λιγότερο συχνά ακανόνιστες σκιάσεις μπορεί να αναμιχθούν με στρογγυλές σκιάσεις ή ακόμα να εμφανισθεί μία δικτυοοζώδης εικόνα.
Οι σκιάσεις της καολίνωσης είναι λιγότερο πυκνές απ' αυτές της πυριτίασης. Βοηθητικό στοιχείο αποτελεί η έλλειψη αγγειοδιαφάνειας.
Επιπεπλεγμένη πνευμονοκονίωση με μεγάλες σκιάσεις >1cm στη διάμετρο αποτελεί τυπική εικόνα της προοδευτικής μαζικής ίνωσης. Συνήθως υπάρχει υπόστρωμα από μικρά οζίδια, αλλά η προοδευτική μαζική ίνωση μπορεί να υπάρχει με καθαρά τα λοιπά πνευμονικά πεδία πράγμα που καθιστά δύσκολη τη διάγνωση. Διόγκωση λεμφαδένων δεν υπάρχει.
Επίσης, υπάρχει συνδυασμός της καολίνωσης με ρευματοειδή αρθρίτιδα (οροθετικοί ασθενείς με περιφερικά μεγάλα οζίδια) πράγμα που αποτελεί το σύνδρομο Caplan.

Πνευμονική λειτουργία:
Η πιο εμπεριστατωμένη μελέτη έγινε το 1984 από τον Morgan και βρέθηκαν τα εξής: 65 εργάτες εκ των οποίων οι 5 είχαν ακτινογραφικώς πνευμονοκονίωση.
Οι μέσες τιμές FVC και FEV1 όλων των εργατών ήταν μέσα στα φυσιολογικά όρια. Όταν οι σπιρομετρικές τιμές εκφράζονται επί τοις εκατό της αναμενόμενης τιμής η FVC και FEV1 ήταν σημαντικά χαμηλότερες στους εργάτες με καολίνωση παρά στους άλλους στην ίδια περιοχή επεξεργασίας. Ο λόγος FEV1/FVC% δεν αλλάζει ούτε από την παρουσία καολίνωσης ούτε από τα αυξανόμενα χρόνια εργασίας δείχνοντας ότι η πάθηση είναι περιοριστική οφειλόμενη στην εισπνοή σκόνης παρά στο κάπνισμα.
Δεν υπήρχε συσχέτιση μεταξύ ακτινογραφικής εμφάνισης και της καολίνωσης και της καπνιστικής συνήθειας ή μεταξύ της παρουσίας ακτινογραφικών ανωμαλιών και ελαττωμένων τάσεων αερίων αίματος.