Η άσκηση αποτελεί σημαντικό βοήθημα για τη θεραπεία του σακχαρώδη διαβήτη (Σ.Δ). Τι είναι όμως η άσκηση ? Είναι το σύνολο προγραμματισμένων, συνήθως τυποποιημένων και επαναλαμβανόμενων κινήσεων ή δραστηριοτήτων που έχουν σκοπό την ανάπτυξη σωματικών ή πνευματικών ικανοτήτων. Σαν σωματική άσκηση (φυσική) προσδιορίζεται η δραστηριότητα η οποία παράγεται από κινήσεις των σκελετικών μυών που έχει ως συνέπεια κατανάλωση ενέργειας.

Η άσκηση στον σακχαρώδη διαβήτη αναγνωριζόταν μεταξύ των ελάχιστων μέσων θεραπείας του Σ.Δ. από την εποχή του Αριστοτέλη όπου και παρατηρήθηκε ότι τα συμπτώματα του διαβήτη βελτιώνονταν μετά από σωματική άσκηση. Αυτό τεκμηριώθηκε τα τελευταία χρόνια από δεδομένα μιας σειράς μελετών, τα οποία αποκαλύπτουν τις ευεργετικές συνέπειες που έχει η άσκηση για τους διαβητικούς ασθενείς. Πράγματι η προγραμματισμένη τακτική σωματική άσκηση βελτιώνει τη ρύθμιση του σακχάρου, προστατεύει από την εμφάνιση των χρόνιων επιπλοκών του διαβήτη και επιπλέον αυξάνει το προσδόκιμο της επιβίωσης των ασκουμένων. Επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν, ότι άτομα με ή χωρίς διαβήτη είναι εξίσου ικανά προς άσκηση. Εντούτοις, το 50% ή και περισσότερο των διαβητικών δεν συμμετέχουν σε κάποιο πρόγραμμα άσκησης. Οι γιατροί, οι αδελφές νοσοκόμοι και οι επισκέπτριες υγείας, είναι υποχρεωμένοι να ενημερώσουν τους ασθενείς και να τους βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουν όχι μόνο τα οφέλη, αλλά και τους πιθανούς κινδύνους της άσκησης. Ακόμα, μέσα στις υποχρεώσεις της ομάδας υγείας, είναι ο σχεδιασμός του κατάλληλου προγράμματος άσκησης, το οποίο θα ανταποκρίνεται στις δυνατότητες του ασκουμένου και θα λαμβάνει υπόψη την ηλικία, τη φυσική κατάσταση και τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα.

Σκοποί της άσκησης

• Δυνατότητα του διαβητικού να πορίζεται εξίσου όπως και ο μη διαβητικός οφέλη και ικανοποίηση από ένα τακτικό πρόγραμμα άσκησης
• Διατήρηση ή βελτίωση της κατάστασης του καρδιαγγειακού συστήματος ώστε να προλαμβάνονται ή να ελαχιστοποιούνται οι απώτερες επιπλοκές.
• Βελτίωση μυικής ευκαμψίας.
• Βελτίωση μυικής ισχύος.
• Ψυχολογική ευεξία.
• Βελτίωση του μεταβολισμού της γλυκόζης αλλά και των πρωτεϊνών και λιπών.

Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 (ισουλινοεξαρτώμενος)

Οι δύο πολύ σημαντικές μεταβλητές που καθορίζουν την απάντηση του ινσουλινοεξαρτώμενου ή ινσουλινοθεραπευόμενου κατά την άσκηση είναι:

• Επίπεδα ινσουλίνης και γλυκόζης πριν,κατά τη διάρκεια και μετά την άσκηση.
• Ένταση και διάρκεια της άσκησης.

Άλλοι παράμετροι που επηρεάζουν το τρόπο ανταπόκρισης του ασθενούς με Σ.Δ. τύπου 1 κατά την άσκηση είναι: τύπος και σημείο ένεσης της ινσουλίνης, χρονική σχέση της άσκησης με τη ένεση ινσουλίνης, χρονική σχέση της άσκησης με την κατανάλωση και το είδος της τροφής, ποιότητα φυσικής κατάστασης του ατόμου, διαβητικές επιπλοκές, θερμοκρασία περιβάλλοντος.

Όλες οι πιο πάνω μεταβλητές σχετίζονται με την τυχόν ανισορροπία της τιμής του σακχάρου κατά την διάρκεια της άσκησης η οποία ανισορροπία θα εκφράζεται είτε με υπογλυκαιμία είτε με υπεργλυκαιμία.

Οδηγίες για ασφαλή άσκηση σε άτομα με Σ.Δ. τύπου 1

• Αυτοέλεγχος του σακχάρου είναι απαραίτητος.
• Αποφυγή της άσκησης αν το σάκχαρο αίματος νηστείας είναι >250mg/dl .
• Η πρόσληψη υδατανθράκων πρέπει να αυξάνεται κατά την άσκηση. Γενικώς θα πρέπει να καταναλώνονται 15 γρ. υδατανθράκων (1 μικρή σοκολάτα) 1 ώρα πριν ή μετά από μέτρια άσκηση. Κατανάλωση επί πλέον υδατανθράκων αν το σάκχαρο αίματος νηστείας είναι < 100mg/dl προ της έναρξης.
• Ετοιμότητα για ενδεχόμενη υπογλυκαιμία μερικές ώρες μετά την άσκηση
• Η παρατεταμένη άσκηση μπορεί να απαιτεί μείωση των δόσεων της ινσουλίνης.
• Το σημείο της ένεσης έχει περιορισμένη σημασία εκτός εάν η ένεση γίνει σε σημείο του σώματος που θα κινητοποιηθεί αμέσως. (όπως τα πόδια)
• Η πρόσληψη υγρών έχει ιδιαίτερη σημασία.
• Όλα τα άτομα με διαβήτη θα πρέπει να έχουν ταυτότητα και υδατανθρακούχο τροφή ώστε να χρησιμοποιηθούν σε περίπτωση υπογλυκαιμικού κώματος.

Στρατηγική της άσκησης σε άτομα με Σ.Δ. τύπου 2

Επειδή ή αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη χάνεται εντος 12- 48 ωρών μετά το τέλος της άσκησης, η άσκηση πρέπει να επαναλαμβάνεται ανά κανονικά χρονικά διαστήματα προκειμένου να διατηρούνται οι ευνοικές συνέπειες στη δυσανεξία της γλυκόζης. Ετσι:

• Έναρξη με ήπια άσκηση όπως βάδιση ή ποδηλασία δωματίου και προοδευτική αύξηση της συχνότητας.
• Συχνότητα της άσκησης πρέπει να είναι 4 ημ/εβδ. Ή παρημέρα.
• Καλή φυσική κατάσταση μπορεί να επιτευχθεί με καθημερινή σωματική δραστηριότητα 30 λεπτών.
• Ασκήσεις προθέρμανσης και χαλάρωσης για βελτίωση μυικής ευκαμψίας και την πρόληψη κακώσεων
• Αερόβια άσκηση μικρής έντασης και ασκήσεις μυικής ενδυνάμωσης συμβάλλουν στη βελτίωση της ρύθμισης της γλυκόζης.

Πριν ξεκινήσει την οποιαδήποτε δραστηριότητα ο ασθενής με Σ. Δ θα πρέπει να εξετάζεται από καρδιολογικής πλευράς συμπεριλαμβανομένου και δοκιμασία κόπωσης.

Όλα τα παραπάνω θα πρέπει να τηρούνται με συνέπεια για να ελαχιστοποιήθουν οι κίνδυνοι της άσκησης στον Σ.Δ. που είναι:

• Υπογλυκαιμία
• Υπεργλυκαιμία
• Επιδείνωση σιωπηλής καρδιοπάθειας
• Επιδείνωση επιπλοκών του διαβήτη

Όσο σημαντική είναι η άσκηση στη θεραπεία του Σ.Δ. άλλο τόσο σημαντική είναι για τη πρόληψη της ασθένειας. Μπορεί να μην υπάρχουν ενδείξεις ότι η άσκηση αποτρέπει την εμφάνιση του Σ.Δ. τύπου 1, μπορεί όμως να αυξήσει την πιθανότητα επιμήκυνσης του χρόνου ύφεσης επειδή βελτιώνει την ευαισθησία των ιστών στη δράση της ινσουλίνης. Σε ότι αφορά στον Σ.Δ τύπου 2 υπάρχει σημαντικός αριθμός μελετών ο οποίος παρέχει ισχυρές ενδείξεις, ότι η συστηματική άσκηση μπορεί να οδηγήσει στη πρόληψη η να καθυστερήσει την εμφάνισή του.

Είναι αναγκαίο να ενταχθεί ή άσκηση στο οπλοστάσιο της πρόληψης τόσο από πλευράς της ατομικής φροντίδας υγείας όσο και από τη σκοπιά των εφαρμογών στη Δημόσια Υγεία.