Στο χώρο της ψυχικής υγείας έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη συναισθημάτων που αφήνουν αρνητικό αποτύπωμα, όπως το άγχος, η θλίψη, ο θυμός και η απόγνωση. Φυσικά, η ενασχόληση αυτή έχει οδηγήσει στην εξέλιξη της γνώσης και στην ανάπτυξη ψυχολογικών μεθόδων αντιμετώπισης αυτών των συναισθηματικών καταστάσεων. Όμως, η ανθρώπινη συναισθηματική εμπειρία δεν παρέχει ενδιαφέρον μόνο όταν ο άνθρωπος βιώνει δύσκολα ή νοσηρά συναισθήματα.

Τα τελευταία χρόνια, λοιπόν, γίνεται προσπάθεια να βγουν στο προσκήνιο μελέτες που εξετάζουν τα θετικά συναισθήματα όπως την ικανοποίηση, τη χαρά, το ενδιαφέρον και την αγάπη καθώς και την επίδρασή τους στην ψυχολογική και σωματική μας υγεία. Σε αυτό το άρθρο, θα προσπαθήσω σύντομα να παρουσιάσω τους λόγους για τους οποίους θα πρέπει κανείς να επιδιώκει να βιώνει θετικά συναισθήματα καθώς και μερικούς απλούς τρόπους για να το πετύχει.

Οι σημερινοί άνθρωποι, και ιδιαίτερα όσοι ζούν σε πόλεις, βρίσκονται καθημερινά μέσα σε καταστάσεις που θα μπορούσαν να τους προκαλέσουν ένταση (στρές). Συχνά, αρκούν καταστάσεις όπως μποτιλιαρίσματα στους δρόμους, συνωστισμός, θόρυβος, φόρτος εργασίας και οικονομική ανασφάλεια για να πυροδοτήσουν συναισθηματικές καταστάσεις όπως άγχος, θυμό, επιθετικότητα και θλίψη.

Μελέτες αναφέρονται στη σχέση ανάμεσα σε χρόνια αρνητικά συναισθήματα, όπως επιθετικότητα και άγχος, και σε καρδιαγγειακές παθήσεις, όπως υψηλή πίεση και στεφανιαία νόσο. Επιπλέον, κάποιος που βιώνει αρνητικά συναισθήματα μπορεί να ερμηνεύσει ακόμα και μια ουδέτερη κατάσταση ως αρνητική. Οι κατ’επανάληψη αρνητικές ερμηνείες και η ακύρωση ή η αδιαφορία για τα θετικά στοιχεία μιας κατάστασης έχουν τελικά ως αποτέλεσμα να συντηρούν τα αρνητικά συναισθήματα και, σε βάθος χρόνου, μπορεί να επιδράσουν αρνητικά στην ψυχολογική και σωματική υγεία του ατόμου.

Δηλαδή, θα πρέπει κάποιος να μην εκτίθεται σε συνθήκες στρές ή να μην βιώνει καθόλου αρνητικά συναισθήματα; Όχι, δεν είναι αυτό το ζητούμενο, ούτε είναι και ρεαλιστικό. Άλλωστε, τα αρνητικά συναισθήματα είναι και αυτά μέρος της φυσιολογικής συναισθηματικής εμπειρίας και, όταν βιώνονται μέσα σε φυσιολογικά επίπεδα έντασης και διάρκειας, έχουν τη χρησιμότητά τους (π.χ μικρές δόσεις άγχους μπορεί να μας κινητοποιήσουν να λάβουμε δράση ή να βελτιώσουν την απόδοσή μας, λίγη θλίψη μπορεί να μας βάλει σε μια κατάσταση εσωστρέφειας και ανασύνταξης, ενώ ο θυμός μπορεί να μας κινητοποιήσει να διεκδικήσουμε το δίκιο μας).

Μελέτες δείχνουν ότι αυτό που συντελεί στην ψυχολογική και σωματική ευεξία είναι η εξισορρόπηση των αρνητικών συναισθημάτων από θετικά συναισθήματα. Γενικά, τα θετικά συναισθήματα επιδρούν θετικά στην ψυχολογία και στην υγεία μας με το να διευρύνουν την αντίληψη και κατανόησή μας, να επεκτείνουν τη σφαίρα των δραστηριοτήτων μας και να ενισχύουν τα σωματικά, διανοητικά και κοινωνικά αποθέματά μας.

Επίσης, τα θετικά συναισθήματα μπορεί να έχουν και συγκεκριμένη ευεργετική επίδραση όταν τα βιώσει κανείς κατά τη διάρκεια στρεσογόνων καταστάσεων ή αμέσως μετά από μια δύσκολη και συναισθηματικά φορτισμένη εμπειρία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως υποστηρίζεται, τα θετικά συναισθήματα λειτουργούν ευεργετικά επειδή ‘διορθώνουν’ τις ‘επιζήμιες’ αλλαγές που μπορεί να προκαλέσουν τα αρνητικά συναισθήματα στη φυσιολογία του σώματος και στην ψυχολογία του ατόμου.

Με θέληση και εξάσκηση μπορούμε να αυξήσουμε τη συχνότητα των θετικών συναισθημάτων που βιώνουμε καθημερινά. Οι παρακάτω τρείς τρόποι θα βοηθήσουν σε αυτή την προσπάθεια:

• Να προσπαθούμε να επανεκτιμήσουμε μια κατάσταση με στόχο να ‘δούμε’ και τα πιθανά θετικά που μπορεί να κρύβει, ή να βρούμε ευκαιρίες ωρίμανσης και προσωπικής ανάπτυξης ακόμα και μέσα από αντιξοότητες. Συχνά, άνθρωποι οι οποίοι πέρασαν ένα έντονο πρόβλημα υγείας, δηλώνουν ότι βγήκαν πιο δυνατοί και ώριμοι μέσα από αυτή την εμπειρία και εξελίχθηκαν ως προσωπικότητες. Γενικότερα, να σημειώνουμε και τα θετικά μιας οποιασδήποτε εμπειρίας και να μην θεωρούμε άξια λόγου και προσοχής μόνο τα αρνητικά.
• Σε καταστάσεις που επιδέχονται επίλυση ή βελτίωση, να προσπαθούμε να οργανώνουμε πλάνο δράσης και να μην τις αντιμετωπίζουμε παθητικά και μοιρολατρικά. Με την ενασχόληση με τα πρακτικά θέματα της κατάστασης, ακόμα και σε φαινομενικά προδιαγεγραμμένες καταστάσεις (π.χ. φροντίδα ενός συγγενή με καρκίνο σε τελικό στάδιο), θα μπορέσουμε να αισθανθούμε αποτελεσματικοί και θα νιώσουμε ότι διατηρούμε σε κάποιο βαθμό τον έλεγχο της κατάστασης.
• Να δημιουργούμε ευκαιρίες για τη συμμετοχή μας σε ευχάριστες δραστηριότητες, να δίνουμε σημασία σε όμορφες στιγμές μέσα στην ημέρα μας (π.χ, να παρατηρήσουμε ένα όμορφο δειλινό, να αποδεχτούμε ένα θετικό σχόλιο), και να κάνουμε χρήση του χιούμορ. Κατ’ αυτό τον τρόπο δίνουμε στον εαυτό μας τη δυνατότητα να κάνει, έστω και μικρής διάρκειας, διαλείμματα από την ένταση των αρνητικών συναισθημάτων και βοηθούμε την ψυχή και το σώμα μας να ανακτήσει τις δυνάμεις του.

Από τη σύντομη αυτή ανάλυση φαίνεται ότι τα οφέλη των θετικών συναισθημάτων είναι σημαντικά για τη γενικότερη ευεξία μας και επομένως η βίωσή τους δεν πρέπει να είναι ευκαιριακή αλλά να επιδιώκεται, και σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως να πρέπει και να ‘διδάσκεται’.

Μια ψυχοθεραπευτική μέθοδος που θα μπορούσε να βοηθήσει όσους εντοπίζουν ότι κατακλύζονται από αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις και δυσκολεύονται να επανεκτιμήσουν καταστάσεις και βιώματα με θετικότερο τρόπο, είναι η γνωστική-συμπεριφοριστική θεραπεία.