Tο κουτσομπολιό αποτελεί μια αγαπημένη και ‘πικάντικη’ ενασχόληση όλων, μικρών και μεγάλων, ανδρών και γυναικών, μορφωμένων ή μη. Όλοι επιθυμούν διακαώς να σχολιάσουν τους άλλους, να μάθουν σκανδαλιστικές λεπτομέρειες για το παρελθόν τους, να κάνουν κριτική για τυχόν παρασπονδίες τους. Πρόκειται λοιπόν για μια φυσική ανάγκη του ανθρώπου, για μια κοινωνική αναγκαιότητα; Μελέτες εξελικτικής ψυχολογίας υποδεικνύουν ότι, πράγματι, ακόμη και η ανάγκη της ομιλίας αλλά και η ανάπτυξη και η καλλιέργεια της ίδιας της γλώσσας, από τις προϊστορικές κοινωνίες μέχρι σήμερα, έχουν καλλιεργηθεί και μέσα από αυτή την ανθρώπινη αλληλεπίδραση.

Παράλληλα, το κουτσομπολιό εκφράζει και την ανάγκη του ανθρώπου για κοινωνική επαφή, ένταξη, διασύνδεση, γνωριμία με τα ήθη, τα έθιμα και τις αξίες της κοινωνίας στην οποία ζει. Με το κουτσομπολιό αναπτύσσονται και συντηρούνται σχέσεις, τα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας συνδέονται στενότερα, δημιουργούνται φιλίες και ‘συμμαχίες’, εξομαλύνονται συγκρούσεις, καλλιεργούνται κοινωνικές δεξιότητες και κατανοούνται αξίες που ενστερνίζεται η πλειοψηφία του συνόλου.

Σε μικρές κοινωνίες ιδιαίτερα, ο ιδιωτικός χώρος του ατόμου καταργείται και η ζωή του γίνεται ‘τροφή’ για ποικίλα σχόλια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι γυναίκες στα χωριά που κάθονται στο πλατύσκαλο των σπιτιών και σχολιάζουν κάθε περαστικό. Πράγματι, σε αυτές τις κλειστές κοινωνίες το κουτσομπολιό αποτελεί μια από τις βασικές μορφές ελέγχου της μικρής κοινωνίας, προσδιορίζοντας καθοριστικά τα όρια συμπεριφοράς στα οποία επιτρέπεται να κινείται κάθε μέλος της.

Πέρα, όμως, από την κοινωνιολογική θεώρηση του θέματος, ποια είναι τα βαθύτερα ψυχολογικά αίτια που καθιστούν την ανάγκη για κουτσομπολιό τόσο επιτακτική;

Ένα βασικό στοιχείο αποτελεί η ασυνείδητη ανάγκη του ανθρώπου να κρίνει τον εαυτό του συγκρίνοντάς τον με τους άλλους. Θέλουμε να μάθουμε λεπτομέρειες για την προσωπική ζωή των άλλων προκειμένου ουσιαστικά να ‘βαθμολογήσουμε’ τον ίδιο μας τον εαυτό! Παράλληλα έχουμε ανάγκη να ‘προβάλλουμε’ τις δυσάρεστες πλευρές του εαυτού μας στους άλλους μην αναγνωρίζοντάς τις ως δικές μας. Το κουτσομπολιό αποτελεί μια μοναδική ‘διέξοδο’ προς αυτή την κατεύθυνση. Η συμπεριφορά της φίλης ή τα χαρακτηριστικά του αντιπαθητικού συναδέλφου που σχολιάζονται και αποτελούν αντικείμενο κουτσομπολιού μπορεί να αποτελούν θέματα που απασχολούν τον ίδιο το σχολιαστή και, κυρίως, χαρακτηριστικά που διαθέτει ο ίδιος!

Μέσω του κουτσομπολιού όμως, ο ίδιος έχει τη μοναδική ευκαιρία, προβάλλοντάς τα σε κάποιον άλλον, να πει ‘τι κακός που είναι ο άλλος ενώ εγώ δεν είμαι’. Παράλληλα, μέσω του κουτσομπολιού μπορεί να συζητά ανοιχτά για αυτές τις δυσάρεστες πλευρές του εαυτού του, να τις διερευνά περισσότερο μέσα από την κουβέντα, ακίνδυνα μάλιστα, καθώς, δημοσίως τουλάχιστον, φαίνεται να μην αφορούν τον ίδιο. ‘Εγώ δεν είμαι έτσι’ ή ‘Εγώ δεν θα φερόμουν ποτέ έτσι’, λέγεται συχνά! Μπορεί, όμως, τελικά, να ισχύει ακριβώς το αντίθετο και ο ίδιος να διαθέτει τα ελαττώματα που προσάπτει στους άλλους αλλά δεν το συνειδητοποιεί! Το άτομο που κουτσομπολεύει μπορεί ουσιαστικά να αποτελεί τον ‘καθρέφτη’ του εαυτού του!

Η ανάγκη του ανθρώπου για κουτσομπολιό εκδηλώνεται και στην υψηλή ακροαματικότητα πολλών τηλεοπτικών εκπομπών και τηλεπαιχνιδιών, στις οποίες ο τηλεθεατής ταυτίζεται απόλυτα με τους ήρωες που προβάλλονται και ασχολείται καθημερινά με τα διαπλεκόμενά τους. Ο ίδιος μηχανισμός συναντάται και εδώ: η ασυνείδητη ανάγκη του ανθρώπου να προσδιορίζει τον εαυτό του συγκρίνοντάς τον με τους άλλους και η ανάγκη του να προβάλλει στον ήρωα της τηλεόρασης τις κακές πλευρές του εαυτού του, ως ξένες προς τον ίδιο! ‘Εγώ δεν είμαι έτσι’ λέγεται και πάλι και η αυτοεκτίμηση τονώνεται, η αποδοχή και, προπάντων, ο ‘εφησυχασμός’ ότι ο ίδιος δεν διαθέτει τα ελαττώματα που χαρακτηρίζουν τον άλλον!

Το εργασιακό περιβάλλον αποτελεί επίσης ένα πεδίο δράσης του κουτσομπολιού και, μάλιστα, ιδιαίτερα γόνιμο! Σχόλια επί σχολίων για τη συμπεριφορά των συναδέλφων, την προσωπική τους ζωή, το διευθυντή κοκ. Είναι γεγονός ότι το κουτσομπολιό στο χώρο εργασίας εκφράζει μια άμεση κοινωνική ανάγκη των υπαλλήλων για επαφή και εκτόνωση κατά τη διάρκεια του ωραρίου τους.

Προβλήματα σημειώνονται όταν τα σχόλια αρχίζουν και γίνονται κακόβουλα και επικρατούν υστερόβουλα σχόλια και άλλου είδους επαγγελματικές αντεκδικήσεις. Συχνά λέγεται ότι το είδος του κουτσομπολιού που επικρατεί σε έναν εργασιακό χώρο αποτελεί το θερμόμετρο του γενικότερου κλίματος που επικρατεί σε αυτό το χώρο: σε ένα έντονα επιθετικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον τα υστερόβουλα σχόλια κυριαρχούν και χρησιμοποιούνται ως όπλα προκειμένου να επιλυθούν οι εκάστοτε επαγγελματικές αντιδικίες.

Πρέπει λοιπόν να σταματήσουμε να κουτσομπολεύουμε; Μάλλον είναι δύσκολο να αποχωριστούμε την τόσο ευχάριστη συντροφιά του κουτσομπολιού και το είδος της εκτόνωσης και ψυχαγωγίας που προσφέρει στην καθημερινότητά μας. Χρειάζεται όμως οριοθέτηση και συνειδητοποίηση των συγκεκριμένων λόγων που μας ωθούν στο σχολιασμό των άλλων και ... ίσως έτσι ανακαλύψουμε ότι και το κουτσομπολιό γίνεται ακόμη πιο ευχάριστο όταν νιώθουμε καλύτερα με τον εαυτό μας και την επίγνωση των βαθύτερων και πιο σκοτεινών κομματιών του ίδιου μας του εαυτού!