Η συσχέτιση μερικών μορφών παχυσαρκίας με γονιδιακές ανωμαλίες, η κληρονομικότητα της παχυσαρκίας και η δυσκολία στην αντιμετώπισή της όπως φαίνεται από το υψηλό ποσοστό επανάκτησης του βάρους μετά από δίαιτα που μπορεί να φθάσει και το 75% έως 95% καταδεικνύουν ότι υπάρχουν ισχυρές μεταβολικές και περιβαλλοντικές δυνάμεις που αντιτίθενται στη μακροχρόνια διατήρηση της απώλειας βάρους.

Έχει δειχθεί σε μελέτες τόσο σε ποντίκια όσο και σε ανθρώπους ότι η κατανάλωση ενέργειας μειώνεται, τόσο σε φυσιολογικού βάρους όσο και σε παχύσαρκα άτομα που προσπαθούν να χάσουν βάρος, κατά 300-400 θερμίδες χαμηλότερα απ’ότι προβλέπεται από το τελικό μειωμένο βάρος που επιτυγχάνεται. Με άλλα λόγια ο οργανισμός αμύνεται στη μείωση του βάρους του περικόπτοντας την κατανάλωση ενέργειας τόσο σε βασικές συνθήκες (βασικός μεταβολισμός) όσο και κατά τη’ κίνηση.

Αυτή η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας είναι αρκετή για να ακυρώσει τις προσπάθειες μας για τη διατήρηση του βάρους που χάθηκε και αντανακλά μία πλειάδα μεταβολών στο μεταβολισμό μας και στη δραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού αλλά και νευροενδοκρινικού συστήματος τα οποία ενεργοποιούνται για να επανακτηθεί το βάρος που χάθηκε.

Η λεπτίνη, μια ορμόνη που παράγεται στο λιπώδη ιστό, μειώνει την πρόσληψη τροφής και αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας. Η απώλεια βάρους προκαλεί μείωση της λεπτίνης και έτσι ο οργανισμός βρίσκεται σε μια κατάσταση σχετικής ανεπάρκειας της λεπτίνης με συνεπακόλουθο την αύξηση της πρόσληψης τροφής και μείωση της καταναλισκομένης ενέργειας. Έτσι ο οργανισμός προσπαθεί να αντιμετωπίσει την ανεπάρκεια της λεπτίνης που προκλήθηκε από την απώλεια βάρους αυξάνοντας και πάλι το λιπώδη ιστό ώστε τα επίπεδα της λεπτίνης να επανέλθουν στα ‘φυσιολογικά’.

Άτομα που χάνουν 10% ή και περισσότερο βάρος εμφανίζουν μεταβολές στη κατανάλωση ενέργειας (μείωση κατά περίπου 23% της ημερήσιας κατανάλωσης ενέργειας, κατά 15% της κατανάλωσης ενέργειας στην ηρεμία, κατά 37% της ενέργειας που απαιτείται για την κίνηση και αύξηση της μυϊκής αποτελεσματικότητας κατά 20%). Οι μεταβολές αυτές στην κατανάλωση ενέργειας όπως επίσης και η μεγάλη μείωση της δραστηριότητας του συμπαθητικού συστήματος (-46%) με παράλληλη αύξηση της δραστηριότητας του παρασυμπαθητικού (+92%) και η μείωση της έκκρισης των ορμονών του θυρεοειδούς οδηγούν σε περίσσευμα ενέργειας που οδηγεί στην επανάκτηση του βάρους.

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να διατηρηθεί η απώλεια βάρους, πέρα από την τήρηση του διαιτολογίου, είναι η καθημερινή φυσική άσκηση που αυξάνει την ενέργεια που καταναλίσκει το σώμα μας και έτσι παρεμποδίζεται η επαναπρόσληψη του βάρους από την αντιδραστική προσπάθεια του οργανισμού να επανέλθει στο παλιό του βάρος περικόπτοντας την παραγωγή ενέργειας.