Με τον όρο ‘αρνητική συμπεριφορά’ εννοούμε πράξεις ή λέξεις που προσβάλλουν, θίγουν τα δικαιώματα, την ασφάλεια των άλλων ή είναι καταστροφικές και επικίνδυνες για τον ίδιο τον έφηβο.

Κατά ένα παράδοξο τρόπο έχουμε συνηθίσει όλοι μας να κατακρίνουμε την αρνητική συμπεριφορά των νέων. Αναθέτουμε 100% το βάρος της ευθύνης στις δικές τους πλάτες σαν να είναι οι μόνοι υπαίτιοι για ό,τι κακό συμβαίνει στην οικογένεια και τη ζωή των γονέων τους.

Μήπως όμως εθελοτυφλούμε; Σκεφτήκαμε ποτέ γιατί ένας έφηβος έχει μια τόσο έντονη αρνητική συμπεριφορά, κυρίως προς τους γονείς του;

Οι βασικοί στόχοι αυτής της συμπεριφοράς είναι:

• Προσοχή: ο έφηβος προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή των γονέων του και όχι μόνο.
• Δύναμη: ο έφηβος θέλει να επιδείξει στους γονείς του ότι και αυτός έχει δύναμη.
• Εκδίκηση: ο έφηβος επιδιώκει με τη συμπεριφορά του να εκδικηθεί τους γονείς του.

Αυτοί οι στόχοι της αρνητικής συμπεριφοράς δεν προωθούν την εξέλιξη του ατόμου, αλλά μάλλον την εμποδίζουν. Τα παιδιά που παρουσιάζουν τέτοια συμπεριφορά είναι συνήθως αποθαρρυμένα. Στέλνουν κάποια ισχυρά μηνύματα στους γονείς τους και στην κοινωνία. Παιδιά που είναι ευχαριστημένα από τους γονείς τους και τους εαυτούς τους δεν δημιουργούν προβλήματα ούτε στους εαυτούς τους, ούτε στους άλλους.

Εκτός από τους 3 βασικούς στόχους της αρνητικής συμπεριφοράς θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε τον κατάλογο και με τρία ακόλουθα συναισθήματα: συγκίνηση, παραδοχή από τους συνομηλίκους, ανωτερότητα. Οι στόχοι αυτοί αντιπροσωπεύουν μεθόδους που οι έφηβοι χρησιμοποιούν για να εκπληρώσουν την επιθυμία να ανήκουν και αυτοί κάπου.

Ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσετε τα αίτια της αρνητικής συμπεριφοράς του εφήβου σας είναι να παρατηρήστε πρώτα τα δικά σας συναισθήματα και μετά τον τρόπο με τον οποίο ο έφηβος ανταποκρίνεται σε αυτά που λέτε ή κάνετε.

Παρατηρήστε λοιπόν τα δικά σας συναισθήματα πρώτα απέναντι στην αρνητική συμπεριφορά του εφήβου σας: αισθάνεστε ενοχλημένοι; Θυμωμένοι; Πληγωμένοι; Απογοητευμένοι;

Στη συνέχεια παρατηρείστε πώς αντιδρά ο έφηβος στη δική σας αντιμετώπιση της δικής του συμπεριφοράς: Σας αγνοεί; Κατσουφιάζει; Διαφωνεί; Σταματά προσωρινά να συμπεριφέρεται άσχημα και μετά ξαναρχίζει; Αν πρώτα συνειδητοποιήσετε πώς αισθάνεστε και στη συνέχεια παρατηρήσετε πώς αντιδρά ο έφηβος στην προσπάθειά σας να τον διορθώσετε, θα κατανοήσετε τι είναι αυτό πραγματικά επιδιώκει και θα μπορέσετε να αντιμετωπίσετε αποτελεσματικά την αρνητική συμπεριφορά του.

Το παράδειγμα επίδειξης δύναμης

Οι έφηβοι που αναζητούν δύναμη, πιστεύουν ότι γίνονται σημαντικοί, όταν προκαλούν την εξουσία και ανακτούν τον έλεγχο. Φοβούνται ότι οι άλλοι θέλουν να τους εξουσιάσουν, γι’ αυτό προσπαθούν να βρουν τρόπο για να επιβληθούν αυτοί σε κάθε κατάσταση. Οι έφηβοι αυτοί είναι δυνατόν να καταδυναστεύσουν τους γονείς τους. Οι έφηβοι που αναζητούν δύναμη, θέλουν να γίνεται πάντα το δικό τους. Η συμπεριφορά των εφήβων που έχει στόχο την επίδειξη δύναμης συνδέεται με το θυμό.

Στην περίπτωση της επίδειξης δύναμης, το αίσθημα των γονιών είναι να αισθάνονται ενοχλημένοι. Στην περίπτωση της εκδήλωσης εκδίκησης, οι γονείς αισθάνονται πληγωμένοι. Στην περίπτωση, τέλος, της επίδειξης ανικανότητας, οι γονείς αισθάνονται απογοητευμένοι. Πρώτο βήμα λοιπόν για την αντιμετώπιση της αρνητικής συμπεριφοράς των εφήβων είναι η αναγνώριση εκ μέρους των γονέων του στόχου αυτής της αρνητικής συμπεριφοράς.

Αυτοαναφορά και αντιμετώπιση των προβλημάτων του εφήβου

Η έννοια της αυτοαναφοράς μας επιτρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην κατανόηση αφ ενός των αντιλήψεων ενός εφήβου και αφ ετέρου στις αντιλήψεις που επικρατούν στο οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Για παράδειγμα, το θέμα της σεξουαλικότητας και της αμφιλεγόμενης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Ως γονείς είναι να αναρωτηθούμε τι να σημαίνει για εμάς αυτή η δική μας έντονη ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα, θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ότι η συγκεκριμένη ενασχόληση απορρέει από έναν βαθύτερο προβληματισμό γύρο από το μέλλον των παιδιών.

Εποικοδομητικό θα ήταν να δεχθούμε ότι αυτή η εμμονή να βοηθηθούν τα παιδιά λειτουργεί ικανοποιητικά γύρω από τις θεμελιακές ανακατατάξεις γύρω από το ρόλο του άνδρα και της γυναίκας άρα και τη σχέση μεταξύ τους. Αντί να ακούμε τα παιδιά και τα θέματα που τους απασχολούν ή όχι θα αναγκαζόμασταν να δεχθούμε ότι το θέμα είναι κοινό σε μικρούς και μεγάλους, όπως και η ανησυχία για τον κλονισμό της οικογένειας.

Άραγε η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι να ενταχθεί σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο, ώστε να αυξηθεί η εσωτερική συγκρότηση των εφήβων; Πόσοι γονείς ή εκπαιδευτικοί μπορούν να μιλήσουν σ’ έναν έφηβο για τον ρόλο τους ως άνδρες ή ως γυναίκες χωρίς οι ίδιοι να πέσουν σε αντιφάσεις και ασάφειες; Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η αυξανόμενη χαοτική συμπεριφορά των εφήβων –ναρκωτικά, ψυχιατρικά προβλήματα, νεανική εγκληματικότητα..... εκφράζει την αύξηση των δυσλειτουργικών αντιλήψεων, συναισθημάτων και ενεργειών που αφορούν τη σύγχρονη οικογένεια. Γιατί εθελοτυφλούμε όταν θεωρούμε ότι οι σεισμοί πολλών ρίχτερ που συγκλονίζουν τη σύγχρονη οικογένεια δεν επηρεάζουν τον τρόπο που θα λειτουργήσει ο έφηβος μέσα στο σπίτι, μέσα στο σχολείο, στους χώρους δραστηριότητάς του (επαγγελματικοί στόχοι, σχέσεις με τον μελλοντικό σύντροφο)!

Οι έφηβοι ξεκάθαρα αναζητούν καινούργιους τρόπους συνύπαρξης. Η επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη γίνεται πλέον πιο σημαντική, πέραν από την ανταλλαγή των υλικών αγαθών. Ο σκοπός για την συμβίωση των μελών μιας οικογένειας συνδέεται ολοένα και περισσότερο με την ψυχοκοινωνική τους επιβίωση. Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι οι έφηβοι τονίζουν με έμφαση την ανάγκη τους για επικοινωνία. Αν κάποτε ο ρόλος της οικογένειας της βιομηχανικής εποχής ήταν να παραδώσει στην κοινωνία ένα εκπαιδευμένο μέλος για να αυξηθεί η βιομηχανική παραγωγή, η οικογένεια της μεταβιομηχανικής εποχής σκοπό της έχει να παραδώσει στην κοινωνία συγκροτημένα άτομα που θα μπορούν να συμβάλουν στη λειτουργικότητα των ομάδων στις οποίες θα ανήκουν.

Τι ζητούν οι έφηβοι από τους γονείς τους

Όχι μόνο το ζητούν αλλά το φωνάζουν κιόλας: ‘Δεν θέλουμε τους γονείς από επάνω μας, μα δίπλα μας’. Σ’ ένα παιδί έως τα 10 του μπορεί ο γονιός να είναι ‘κατά πάνω του.’ Το ίδιο ούτε το καταλαβαίνει, αλλά ούτε και το συνειδητοποιεί, δεν έχει την ενδοστρέφεια, δεν βασανίζεται. Η εφηβική ηλικία όμως αναδιπλώνεται, στρέφεται στον εαυτό της. Οι έφηβοι θέλουν τους γονείς τους δίπλα τους. Οι έφηβοι δεν λένε μακριά, μα δίπλα. Κάτι άλλο που ζητούν οι έφηβοι από τους μεγαλύτερους είναι να ‘ξεχάσουν την εποχή τους ή να προσαρμοστούν στην τωρινή’. Όποια ηλικία και αν έχουν οι γονείς οι έφηβοι τους βλέπουν ως πολύ μεγάλους. Καλό και χρήσιμο είναι οι γονείς να κάνουν την αυτοκριτική τους, την αυτογνωσία και να ελέγξουν τον αυτοέλεγχο τους.

Γονείς και έφηβοι

Ακατάλληλοι τρόποι γονικής συμπεριφοράς

Κάθε γονέας επιθυμεί και θέλει να έχει άριστες σχέσεις με τα παιδιά του, το δύσκολο είναι πώς θα βρεθεί ο τρόπος να υλοποιηθούν σωστά οι σχέσεις και τα εφόδια. Αρκετοί γονείς αποφασίζουν να είναι διαλλακτικοί, φιλικοί, τι γίνεται όμως όταν έρχονται αντιμέτωποι με τα έφηβα παιδιά τους; Αρκετοί γονείς τα ξεσπάσματα αυτά τα αντιμετωπίζουν ως ‘μία περίοδο κρίσης και θα περάσει’, ή ‘μόνο με αυταρχικότητα καταλαβαίνουν αυτοί οι νέοι’. Όλα αυτά όμως δεν έχουν τα θεμιτά αποτελέσματα. Ένα αρκετά συχνό μοντέλο γονικής συμπεριφοράς είναι οι ‘Ανεκτικοί’, οι οποίοι διστάζουν να υποστηρίξουν τις απόψεις και τα πιστεύω τους ανοιχτά. Χαρακτηρίζονται ως καλόβολοι, δεν διαφωνούν σχεδόν ποτέ με τους εφήβους, σπάνια θα εκφέρουν την γνώμη τους για διάφορα θέματα. Η σύγκρουση αποφεύγεται με κάθε τρόπο. Πάντως κοινωνικά αυτό το γονικό μοντέλο θεωρείται ιδανικό για την εξισσορόπηση της οικογένειας. Η αποτυχία της ανεκτικότητας αφαιρεί από τους γονείς και από τον έφηβο την έννοια του σεβασμού και της αλληλοεκτίμησης. Οι έφηβοι δεν συνεργάζονται ως μέλη της οικογένειάς τους, οι γονείς δυσκολεύονται να διατηρήσουν την ενότητα της οικογένειας τους.

Παράγοντες που συντελούν στην επίδραση συμπεριφοράς των εφήβων απέναντι στους γονείς:

• Οικογενειακή ατμόσφαιρα
• Αριθμός των αδελφών κατά σειρά γέννησης
• Κοινωνικοοικονομική κατάσταση
• Πληθυσμιακή μετακίνηση

Καθοριστικοί παράγοντες /θέση εφήβου προς τον γονέα

Απορριπτική στάση. Ο έφηβος δεν τους παραδέχεται .Μέχρι και την αρχή της εφηβείας ο γονιός για το παιδί ήταν σ’ ένα βάθρο, τώρα η εξιδανίκευση σιγά-σιγά καταλύεται και η εικόνα του παίρνει μία πιο πραγματική άποψη και θέση.

Η στάση της ειρωνείας. Συχνά μπορεί να συναντήσουμε ανθρώπους που θέλουν να ‘εξουδετερώσουν’ κάτι και το ειρωνεύονται. Οι έφηβοι σ’ αυτή την αναπτυξιακή τους (σ’ όλα τα επίπεδα) φάση δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν λογικά μία νέα κατάσταση και έτσι ειρωνεύονται.

Επαναστατική στάση. Η επανάστασή τους είναι συχνά επίμονη και σκληρή. Εδώ ανήκουν γονείς όπου δεν φρόντισαν να συνεννοηθούν με τα παιδιά τους για διάφορα θέματα σε μικρότερη ηλικία. Οι έφηβοι είναι ανοιχτοί προς όλες τις κατευθύνσεις, αλλά η επαναστατικότητα αυτή απέναντι στους γονείς γίνεται σε περιβάλλοντα χρόνο και χώρο όπου αυτές οι δύο γενιές δεν μπόρεσαν να επικοινωνήσουν, να κατανοήσουν.