Τα φάρμακα μπορούν να θεραπεύσουν, αλλά μπορεί να εξελιχθούν και σε απειλή για την υγεία μας, ιδίως όταν χρειαστεί να παίρνουμε πολλά ταυτόχρονα. Είναι χαρακτηριστικό, μάλιστα, ότι πολύ μεγάλος αριθμός ανθρώπων επισκέπτεται τα ιατρεία επειγουσών περιπτώσεων των νοσοκομείων εξαιτίας προβλημάτων από φαρμακευτική αγωγή. Ποιος είναι, λοιπόν, ο ορθός τρόπος για να τα χρησιμοποιούμε και πώς μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους από την πολυφαρμακία;

Η φαρμακευτική αγωγή είναι η τελική πράξη του ιατρού για τη θεραπεία, αλλά και για την πρόληψη νοσημάτων, όπως επίσης και για την ανακούφιση από τα συμπτώματα. Όμως, από την άλλη μπορεί να κρύβει και κάποιους κινδύνους για τους ασθενείς. Ο κίνδυνος αυτός είναι ιδιαίτερα αυξημένος στις μεγάλες ηλικίες, όχι μόνο λόγω της γήρανσης των ιστών, αλλά και εξαιτίας του μεγάλου αριθμού φαρμάκων. Κατά μέσο όρο ένας ηλικιωμένος παίρνει 4 έως 5 φάρμακα ημερησίως με συνταγή από ιατρό και 1 - 2 από μόνος του.

Πολλές από τις ανεπιθύμητες δράσεις των φαρμάκων οφείλονται στις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. Έτσι, όσο περισσότερα φάρμακα παίρνει κάποιος τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα ανεπιθύμητης αντίδρασης. Η συχνότητα ανεπιθύμητης αντίδρασης αυξάνεται από 6% σε αυτούς που παίρνουν δύο φάρμακα ημερησίως έως 50% σε ημερήσια λήψη πέντε φαρμάκων. Όσο αυξάνεται ο μέσος όρος ηλικίας του πληθυσμού τόσο αυξάνεται η πολυφαρμακία και οι ανεπιθύμητες παρενέργειες των φαρμάκων.

Οι αιτίες της πολυφαρμακίας

Αναμφίβολα, η εξέλιξη της φαρμακολογίας είχε ως συνέπεια την ανακάλυψη φαρμάκων για διάφορα νοσήματα. Έτσι, προϊούσης της ηλικίας αυξάνει η εμφάνιση νοσημάτων ή καταστάσεων στον οργανισμό (π.χ. υπέρταση, υπερχοληστεριναιμία, διαβήτης, οστεοπόρωση, στεφανιαία νόσος). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να χορηγούνται πολλά φάρμακα, σωτήρια μεν, αλλά με διάφορες αλληλεπιδράσεις και ανεπιθύμητες παρενέργειες.

Η διάδοση του Internet αύξησε τις γνώσεις των ασθενών σε διάφορα νοσήματα και θεραπείες. Συχνά όμως τους οδηγεί στην επικίνδυνη απόφαση να πάρουν μόνοι τους φάρμακα χωρίς τη συμβουλή γιατρού, όπως αντιόξινα ή αντιελκωτικά, παυσίπονα, καθαρτικά.

Επίσης, ιδιαίτερα διαδεδομένες είναι σήμερα και οι ομοιοπαθητικές και φυτικές θεραπείες, τις οποίες οι ασθενείς θεωρούν εσφαλμένα ακίνδυνες και τις δοκιμάζουν πολύ πιο εύκολα απ’ ό,τι τα φάρμακα που χορηγεί ο γιατρός τους.

Αλλά και οι γιατροί συμβάλλουν άθελά τους στην πολυφαρμακία. Πολλές φορές μια εκδήλωση ανεπιθύμητης ενέργειας φαρμάκου αναγνωρίζεται εσφαλμένα από τον γιατρό ως νέα νόσος. Έτσι, αντί να διακοπεί το υπεύθυνο φάρμακο, συνταγογραφείται και νέο φάρμακο με αποτέλεσμα να επιδεινώνεται το πρόβλημα.

Επίσης, αν ο κάθε γιατρός που ο ασθενής επισκέπτεται (π.χ. ορθοπεδικός, παθολόγος, γυναικολόγος) δεν απαριθμήσει ένα προς ένα τα φάρμακα του ασθενούς (τα οποία όχι σπάνια γεμίζουν μία σακούλα) τότε είναι πολύ πιθανό να συνταγογραφήσει κάτι που θα αλληλεπιδράσει με τα ήδη υπάρχοντα. Η λήψη λεπτομερούς ιστορικού των φαρμάκων είναι ιδιαίτερα επίπονη δουλειά, αλλά δεν θα πρέπει να παραλείπεται από κανέναν ιατρό.

Οι βασικές συμβουλές

Εάν είστε άνω των 65 ετών, είναι πολύ πιθανό να είστε θύμα πολυφαρμακίας, δηλαδή να παίρνετε πολλά φάρμακα χωρίς να τα χρειάζεστε. Τα φάρμακα, ως γνωστόν, δυναμώνουν τα οστά, θεραπεύουν τις λοιμώξεις, διώχνουν την κατάθλιψη, ανακουφίζουν από τον πόνο και μειώνουν τον πυρετό. Όμως, έχουν και την αρνητική πλευρά. Τα περισσότερα, όταν λαμβάνονται με το σωστό τρόπο, είναι ασφαλή. Σε αντίθετη περίπτωση όμως μπορεί να προκαλέσουν διάφορες παρενέργειες, όπως ζάλη, ναυτία, έμετο, διάρροια, αιμορραγία. Έχει υπολογιστεί ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός ανθρώπων οδηγείται στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων λόγω κάποιας ανεπιθύμητης παρενέργειας από τα φάρμακα.

Απαραίτητο λοιπόν είναι να γνωρίζετε τις ανεπιθύμητες παρενέργειες που μπορεί να σας προκαλέσει το κάθε φάρμακο το οποίο παίρνετε. Επίσης, εξίσου σημαντικό είναι να γνωρίζετε εάν το φάρμακο που λαμβάνετε χρειάζεται παρακολούθηση, όπως π.χ. τα αντιπηκτικά που πρέπει απαραιτήτως να παρακολουθούνται με εξέταση αίματος κάθε μήνα.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα φάρμακα που συνταγογραφεί ο γιατρός, αλλά και πολλά που παίρνουν οι ασθενείς από μόνοι τους, διότι τα θεωρούν αθώα. Παράδειγμα είναι η παρακεταμόλη, ένα συνηθισμένο παυσίπονο, το οποίο σε μεγάλη δόση μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο συκώτι, ιδίως μαζί με λήψη οινοπνευματωδών ποτών.

Άλλα παυσίπονα αντιφλεγμονώδη, όπως η ασπιρίνη και η ιβουπροφαίνη, τα οποία συχνά οι ηλικιωμένοι χρησιμοποιούν λόγω πόνων από εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα, μπορεί να προκαλέσουν αιμορραγία από το στομάχι ή διάτρηση. Υπάρχουν χιλιάδες τέτοια παραδείγματα με φάρμακα που ο κόσμος τα θεωρεί αθώα, αλλά και διάφορα 'βότανα' ή ομοιοπαθητικές ή άλλου είδους θεραπείες. Το χειρότερο είναι ότι όσο περισσότερα από αυτά παίρνει ένας άνθρωπος τόσο αυξάνεται η πιθανότητα ανεπιθύμητων παρενεργειών, αλλά και αλληλεπίδρασης μεταξύ τους, π.χ. το ένα φάρμακο μπορεί να επιβραδύνει ή να ενισχύσει την απορρόφηση του άλλου φαρμάκου.

Για να χρησιμοποιείτε τα φάρμακα με ασφάλεια πρέπει:

• Να γνωρίζετε την εμπορική και τη χημική ονομασία, αλλά και τη δόση όλων των φαρμάκων σας.
• Να γνωρίζετε τις ανεπιθύμητες παρενέργειες των φαρμάκων που παίρνετε.
• Να έχετε ένα γιατρό που θα ρυθμίζει όλα τα φάρμακά σας. Αυτός πρέπει να γνωρίζει κάθε φάρμακο ή σκεύασμα που παίρνετε, ακόμη και αυτά τα οποία εσείς θεωρείτε αθώα ή φυτικά ή οτιδήποτε άλλο.
• Σε κάθε καινούργιο φάρμακο που σας χορηγεί ο γιατρός σας, να ζητάτε να σας ενημερώνει για τις παρενέργειές του και σχετικά με το τι θα κάνετε αν εμφανιστούν.
• Να κρατάτε γραπτή λίστα όλων των φαρμάκων, βιταμινών, συμπληρωμάτων κ.ά. που παίρνετε, την οποία να έχετε μαζί σας και να τη δείχνετε σε κάθε επίσκεψη στον γιατρό ανεξαρτήτως ειδικότητας.
• Να χρησιμοποιείτε, ει δυνατόν, μόνο ένα φαρμακείο, ώστε ο φαρμακοποιός να σας είναι οικείος και να σας ενημερώνει για παρενέργειες ή αλληλεπιδράσεις φαρμάκων που γνωρίζει ότι παίρνετε.
• Να μη σταματάτε ή να μην ξεκινάτε οποιοδήποτε φάρμακο πριν συμβουλευτείτε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό σας.
• Σωστή χρήση των φαρμάκων σημαίνει να παίρνετε το σωστό φάρμακο, στη σωστή δόση, στο σωστό χρόνο και με το σωστό τρόπο. Αυτό θα σας βοηθήσει να έχετε καλύτερο έλεγχο της υγείας σας και να βελτιώσετε την ποιότητα της ζωής σας.