Ο εμβολιασμός είναι ίσως από τις σημαντικότερες προόδους της επιστήμης που όλοι μας, τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες, μπορούμε να απολαμβάνουμε. Ένας από τους μεγαλύτερους θριάμβους της επιστήμης και των εμβολιασμών ειδικότερα, ήταν η εξάλειψη της ευλογιάς, με το τελευταίο κρούσμα στη Σομαλία το 1977.

Αλλά και η πολιομυελίτιδα τείνει να εξαλειφθεί, τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες όπου το ποσοστό εμβολιασμών είναι πολύ υψηλό. Οι περισσότεροι, ωστόσο, ασθενείς αλλά και γιατροί έχουν συνδέσει τα εμβόλια με κάτι που είναι απαραίτητο μόνο κατά την παιδική ηλικία. Ωστόσο, πέρα από το πρόγραμμα εμβολιασμών που ακολουθούν τα παιδιά, εμβόλια είναι απαραίτητα και για τους ενήλικες.

Ακολουθεί μια σύντομη αναφορά στα σημαντικότερα εμβόλια που πρέπει να κάνουν οι ενήλικες, ανάλογα με την ηλικία τους και τη γενικότερη κατάσταση της υγείας τους. Ρωτήστε τον γιατρό σας αν πρέπει να λάβετε κάποια από τα παρακάτω εμβόλια και εσείς.

Το εμβόλιο τετάνου, διφθερίτιδας και κοκκύτη

Στη βρεφική και παιδική μας ηλικία, με βάση το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών λαμβάνουμε 5 δόσεις του εμβολίου τετάνου-διφθερίτιδας-κοκκύτη (DTaP). Ωστόσο, η προστασία αυτή δεν διαρκεί εφ’ όρου ζωής και το εμβόλιο πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε 10 χρόνια και κατά την ενήλικη ζωή.

Ο τέτανος είναι μια ασθένεια που οφείλεται σε ένα είδος μικροβίου που ονομάζεται κλωστηρίδιο του τετάνου. Η μόλυνση γενικά συμβαίνει μέσω ενός μολυσμένου τραύματος και συχνά περιλαμβάνει ένα κόψιμο, μια βαθιά πληγή ή ακόμη και δάγκωμα ζώου ή ανθρώπου. Το μικρόβιο αυτό παράγει ουσίες (νευροτοξίνες) που προκαλούν στο σώμα σπασμούς και παράλυση. Το πρώτο σύμπτωμα του τέτανου είναι το τρίξιμο των δοντιών το οποίο προκαλείται από τη σύσπαση των μυών που χρησιμοποιούμε όταν μασάμε. Στη συνέχεια, προκαλούνται σπασμοί των μυών όλου του σώματος. Ο ασθενής μπορεί να πεθάνει από ασφυξία όταν οι σπασμοί περιλάβουν και τους αναπνευστικούς μύες.

Η διφθερίτιδα είναι μία ασθένεια που προκαλεί τη δημιουργία μιας γκριζωπής μεμβράνης στην περιοχή των αμυγδαλών, η οποία επεκτείνεται και μπορεί να φράξει το φάρυγγα και να εμποδίσει την αναπνοή. Χαρακτηριστική είναι η έντονη δυσοσμία της αναπνοής του ασθενούς και η επώδυνη διόγκωση των λεμφαδένων του τραχήλου του. Η νόσος μπορεί να προκαλέσει έντονα αναπνευστικά προβλήματα και να οδηγήσει το πάσχον άτομο σε καρδιακή ανεπάρκεια και θάνατο.

Τόσο ο τέτανος όσο και η διφθερίτιδα είναι εξαιρετικά σπάνιες ασθένειες στις μέρες μας, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, ειδικά στις αναπτυγμένες χώρες εμβολιάζεται.

Μέχρι πρότινος,για τους ενήλικες το εμβόλιο περιλάμβανε μόνο τον τέτανο και τη διφθερίτιδα (Td), δεν υπήρχε δηλαδή διαθέσιμο εμβόλιο για τους ενήλικες που να περιλαμβάνει και τον κοκκύτη.

Ο κοκκύτης είναι μια ασθένεια που οφείλεται στην προσβολή του ανθρώπινου οργανισμού από το μικρόβιο του κοκκύτη (Bordetella pertussis) και εμφανίζεται με χαρακτηριστικό επεισοδιακό βήχα που πολλές φορές είναι τόσο έντονος που προκαλεί έμετο. Σε νεογνά ο κοκκύτης μπορεί να έχει σημαντικές επιπλοκές, όπως πνευμονία, αναπνευστική ανεπάρκεια, ακόμη και θάνατο. Στους ενήλικες, ωστόσο, τα συμπτώματα είναι λιγότερο έντονα και συνήθως περιορίζονται σε ένα χρόνια βήχα που μπορεί να κρατήσει 3-4 εβδομάδες.

Αρχικά, είχε θεωρηθεί ότι ο επαναληπτικός εμβολιασμός των ενηλίκων δεν είναι απαραίτητος, εφόσον δεν παρουσιάζουν σοβαρά συμπτώματα και επιπλοκές. Πρόσφατα, όμως, η επιστημονική κοινότητα διαπίστωσε ότι ο εμβολιασμός των ενηλίκων για τον κοκκύτη είναι εξίσου σημαντικός, καθώς πολύ συχνά οι ενήλικες που νοσούν, χωρίς να το γνωρίζουν μεταδίδουν το μικρόβιο στα βρέφη και νεογνά, τα οποία δεν έχουν ακόμη συμπληρώσει τις απαραίτητες δόσεις εμβολίου ώστε να είναι προστατευμένα.

Τα τελευταία 3 χρόνια λοιπόν κυκλοφορεί και στη χώρα μας το εμβόλιο ενηλίκων που εκτός από τέτανο και διφθερίτιδα καλύπτει και τον κοκκύτη (Tdap). Αυτό το εμβόλιο πρέπει να γίνεται αντί του τετάνου, διφθερίτιδας (Td) 1 φορά. Στη συνέχεια, μετά από 10 χρόνια πρέπει να γίνεται μόνο το εμβόλιο τετάνου, διφθερίτιδας (Td).

Το εμβόλιο ιλαράς, παρωτίτιδας, ερυθράς (MMR) είναι ένα εμβόλιο που σύμφωνα με το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών πρέπει να λαμβάνουμε κατά την παιδική ηλικία σε 2 δόσεις: την 1η δόση τον 12ο -15o μήνα, και τη 2η δόση στην ηλικία των 4-5 ετών. Ωστόσο, πολύ συχνά η 2η δόση παραλείπεται από αμέλεια. Έτσι, για παράδειγμα, σε μελέτη βρέθηκε ότι μόνο το 15% των φοιτητών ιατρικής είχαν λάβει τις 2 δόσεις που προβλέπει το πρόγραμμα εμβολιασμών. Αν λοιπόν δεν είμαστε βέβαιοι για το αν λάβαμε τη 2η δόση του εμβολίου καλό είναι να ελέγχουμε αν έχουμε αντισώματα έναντι της ιλαράς, της παρωτίτιδας και της ερυθράς και αν δεν έχουμε αντισώματα και για τα 3 να επαναλαμβάνουμε το εμβόλιο.

Προσοχή! Ο εμβολιασμός αυτός είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, καθώς η μόλυνση της εγκύου με τον ιό της ερυθράς έχει σαν συνέπεια την ανάπτυξη συγγενών ανωμαλιών στο έμβρυο, όπως κώφωση, καταρράκτη, καρδιοπάθειες και άλλα.

Το εμβόλιο κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας (ή εμβόλιο κατά του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων) γίνεται σε κορίτσια ηλικίας 9-26 ετών και περιλαμβάνει 3 δόσεις. Η 2η δόση γίνεται 2 μήνες μετά την 1η δόση και η 3η δόση γίνεται 6 μήνες μετά την 1η δόση (0-2-6).Το εμβόλιο αυτό προκαλεί παραγωγή αντισωμάτων έναντι του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων, ο οποίος μεταδίδεται κατά τη σεξουαλική επαφή και η παρουσία του είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. Συνήθως, ο καρκίνος αναπτύσσεται σταδιακά και παρουσιάζεται αρκετά χρόνια (10-20) μετά την προσβολή με τον ιό. Το εμβόλιο είναι πολύ αποτελεσματικό, αλλά παρέχει τη μέγιστη προστασία κατά του καρκίνου του τραχήλου όταν γίνεται πριν την έναρξη των σεξουαλικών επαφών. Προς το παρόν, δεν έχει εγκριθεί η χρήση του και σε αγόρια.

Το εμβόλιο του ιού της γρίπης πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο.

Το εμβόλιο αυτό πρέπει να παρασκευάζεται κάθε χρόνο, γιατί ο ιός της γρίπης αλλάζει και το εμβόλιο προσαρμόζεται σε αυτές τις αλλαγές για να παραμένει αποτελεσματικό. Πρέπει να κάνετε το εμβόλιο αν είστε άνω των 60 ετών ή αν είστε νεότερος/η και πάσχετε από χρόνιες ασθένειες (καρδιοπάθειες, σακχαρώδη διαβήτη, παθήσεις των νεφρών ή των πνευμόνων, καρκίνο κλπ.) Το εμβόλιο πρέπει να γίνεται κατά τους μήνες Οκτώβριο και Νοέμβριο, λίγο πριν ξεκινήσει η εποχιακή γρίπη.

Η γρίπη είναι η ασθένεια που προκαλεί ο ιός της γρίπης και χαρακτηρίζεται από αιφνίδια έναρξη υψηλού πυρετού που μπορεί να συνοδεύεται από ρίγος, πονοκέφαλο, βήχα και χαρακτηριστικό πόνο στους μύες και στις αρθρώσεις (στα κόκκαλα). Πολύ συχνά μπερδεύουμε τη γρίπη με το κοινό κρυολόγημα, αλλά η γρίπη είναι πολύ πιο σοβαρή ασθένεια που μας καθηλώνει στο κρεβάτι για 3-4 ημέρες και αν συνυπάρχουν άλλες παθήσεις μπορεί να έχει σοβαρές επιπλοκές και να προκαλέσει ακόμη και το θάνατο.

Αυτή τη στιγμή (Ιούνιος 2009), πέρα από την κλασική εποχιακή γρίπη που έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάθε χειμώνα, κυκλοφορεί σε όλο τον κόσμο, έχοντας πάρει διαστάσεις πανδημίας η Νέα Γρίπη (ή γρίπη Η1Ν1). Το Σεπτέμβριο, και αν η προετοιμασία του εμβολίου για τη Νέα Γρίπη είναι επιτυχής, θα κυκλοφορήσουν 2 εμβόλια για τη γρίπη και οι ομάδες κινδύνου (οι άνθρωποι δηλαδή που έχουν μεγάλες πιθανότητες να προσβληθούν από τη γρίπη (την εποχιακή ή τη Νέα Γρίπη) ή να έχουν επιπλοκές από αυτή θα πρέπει να λάβουν και τα δυο εμβόλια.

Το εμβόλιο κατά του πνευμονιοκόκκου συνιστάται σε όλους τους ενήλικες ηλικίας άνω των 60 ετών ή και νεότερους με χρόνια νοσήματα, όπως σακχαρώδη διαβήτη, πνευμονολογικά ή καρδιολογικά προβλήματα. Το εμβόλιο αυτό πρέπει να λαμβάνουν και όσοι δεν έχουν σπλήνα, γιατί έχουν αυξημένη ευαισθησία σε αυτό το μικρόβιο. Προστατεύει από την ανάπτυξη σοβαρής πνευμονίας και χρειάζεται να επαναλαμβάνεται κάθε 5 χρόνια.

Το εμβόλιο κατά του ιού του έρπητα ζωστήρα συνιστάται σε όλους τους ενήλικες άνω των 60 ετών και γίνεται 1 φορά.

Ο έρπητας ζωστήρας εμφανίζεται συνήθως με τη μορφή αισθήματος μουδιάσματος, κνησμού ή πόνου στη μια πλευρά του σώματος ή του προσώπου. Στη συνέχεια, εξελίσσεται σε ένα φυσαλιδώδες εξάνθημα, που συνοδεύεται σχεδόν πάντα με πόνο, ο οποίος διαφοροποιείται ως προς τη βαρύτητα και τη διάρκεια. Το χαρακτηριστικό του εξανθήματος αυτού είναι ότι περιορίζεται πάντα σε μία μόνο πλευρά του σώματος. Ο έρπητας ζωστήρας μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές, με συχνότερη τη μεθερπητική νευραλγία, που εμφανίζεται μετά την ίαση του εξανθήματος. Η μεθερπητική νευραλγία μπορεί να διαρκέσει για μήνες ή ακόμη και για χρόνια και μπορεί να κυμαίνεται από έναν ήπιο, καυστικό πόνο ως ένα σφυγμικό και διαξιφιστικό πόνο. Το αίτιο του έρπητα ζωστήρα είναι ο ίδιος ιός που κατά την παιδική ηλικία προκαλεί ανεμοβλογιά. Ο ιός αυτός δεν εγκαταλείπει ποτέ το σώμα μας και όταν για οποιοδήποτε λόγο οι άμυνες του οργανισμού ελαττωθούν (λόγο γηρατειών ή ασθένειας) μπορεί να ενεργοποιηθεί και να προκαλέσει ένα περιορισμένο εξάνθημα, τον έρπητα ζωστήρα. Υπολογίζεται ότι ένας στους τέσσερις θα υποφέρει από τη νόσο κάποια στιγμή στη ζωή του.

Το εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β γίνεται πλέον σε όλα τα βρέφη. Οι περισσότεροι ενήλικες ωστόσο δεν έχουν εμβολιαστεί. Το εμβόλιο αποτελείται από 3 δόσεις και αυτό πρέπει να γίνεται σε όσους έχουν αυξημένες πιθανότητες να εκτεθούν σε κάποιον από αυτούς τους παθογόνους μικροοργανισμούς, είτε λόγω της εργασίας τους (π.χ. χώροι παροχής υγείας) είτε λόγω του τρόπου ζωής τους (π.χ. πολλαπλοί ερωτικοί σύντροφοι, άτομα με ομοφυλοφιλικές σεξουαλικές σχέσεις, χρήση ενδοφλέβιων ουσιών, ταξίδια στο εξωτερικό, κυρίως σε ανατολικές χώρες και χώρες με χαμηλά υγειονομικά επίπεδα).

Η ηπατίτιδα Β είναι ένας ιός που μολύνει το συκώτι (ήπαρ) και μεταδίδεται από ένα άτομο σε άλλο μέσω του αίματος και των σωματικών υγρών (όπως για παράδειγμα, από τη μητέρα στο παιδί, κατά τη σεξουαλική επαφή, χρήση ενδοφλέβιων ουσιών, τατουάζ κλπ). Οι μολύνσεις από ηπατίτιδα Β μπορεί να είναι είτε οξείες είτε χρόνιες. Η οξεία ηπατίτιδα Β μπορεί να διαρκέσει από μερικές εβδομάδες έως μερικούς μήνες και ο ασθενής μπορεί να αυτοιαθεί. Η χρόνια ηπατίτιδα Β, παρατηρείται σε ένα 10% των περιπτώσεων, όταν ο ανθρώπινος οργανισμός δεν μπορεί να εξοντώσει τον ιό, ο οποίος μπορεί να παραμείνει στο συκώτι και σιγά-σιγά, χωρίς συμπτώματα αρχικά, να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη βλάβη, όπως ηπατική ανεπάρκεια ή καρκίνο. Ένα 15-20% των ανθρώπων που αναπτύσσουν χρόνια ηπατίτιδα θα πεθάνουν τελικά από επιπλοκές της ασθένειας αυτής στο συκώτι. Το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β δεν προστατεύει αν έχει κανείς ήδη εκτεθεί στο ιό.