Το Ευαγγέλιο του Θωμά αποτελεί συλλογή λογίων του Ιησού τα οποία εμφανίζουν Γνωστικιστικές επιρροές. Θεωρείται απόκρυφο κατά τον παραδοσιακό κανόνα της Καινής Διαθήκης.

Η καταγραφή του συγγράμματος αποδίδεται στον Θωμά τον Δίδυμο, έναν από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού. Η συγγραφή του αραμαϊκού ή ελληνικού πρωτοτύπου τοποθετείται στον 2ο ή 3ο αιώνα.

 Η ανακάλυψη:

Το πληρέστερο αντίγραφο του Ευαγγελίου του Θωμά βρέθηκε μεταξύ των υπόλοιπων χειρογράφων που ανακαλύφτηκαν το 1945 και περιλαμβάνονται στη λεγόμενη Βιβλιοθήκη Ναγκ Χαμαντί. Η συγγραφή του χειρογράφου χρονολογείται περίπου στον 4ο αιώνα. Είναι γραμμένο σε πάπυρο στην κοπτική γλώσσα και ανήκει στο Τμήμα Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου. Η πρώτη φωτογραφική έκδοση του χειρογράφου δημοσιεύθηκε το 1956 και ακολούθησε η πρώτη κριτική ανάλυση του κειμένου το 1959.

Μετά την ανακάλυψη αυτού του κοπτικού χειρογράφου, οι λόγιοι διαπίστωσαν ότι είχαν ήδη στη διάθεσή τους τρία διαφορετικά τμήματα του Ευαγγελίου του Θωμά στην ελληνική γλώσσα τα οποία είχαν ανακαλυφτεί μεταξύ των Παπύρων της Οξυρρύγχου, στην Αίγυπτο το 1898. Αυτά τα σπαράγματα ελληνικών χειρογράφων έχουν χρονολογηθεί γύρω στο 200 ενώ το κοπτικό χειρόγραφο χρονολογείται συνήθως γύρω στο 340. Αν και η κοπτική έκδοση δεν ταυτίζεται με κάποιο από τα σωζόμενα ελληνικά αποσπάσματα, πιστεύεται ότι η κοπτική έκδοση αποτελεί μετάφραση που έγινε από προγενέστερη ελληνική έκδοση του κειμένου. Είναι όμως βέβαιο ότι ούτε η κοπτική μετάφραση ούτε τα ελληνικά αποσπάσματα δεν διατηρούν το Ευαγγέλιο αυτό στην αρχαιότερη του μορφή (η οποία κατά πάσα πιθανότητα γράφτηκε στην αραμαϊκή γλώσσα τον 1ο αιώνα). Πιθανές αλλαγές παρατηρούνται ακόμη και στο περιεχόμενο του Ευαγγελίου: για παράδειγμα, εσχατολογικά αποσπάσματα που περιλαμβάνονταν αρχικά αφαιρέθηκαν στη συνέχεια και απλές εκφράσεις και παραβολές του Ιησού αφαιρέθηκαν ή τροποποιήθηκαν ώστε να μεταδίδουν ένα πιο εσωτεριστικό νόημα —προφανώς λόγω επιρροών από τη Γνωστικιστική θεολογία, αν και δεν είναι δυνατόν να ταυτιστούν συγκεκριμένα με κάποιο από τα Γνωστικιστικά ρεύματα της εποχής του.

 Το περιεχόμενο:

Ανόμοια με τα τέσσερα κανονικά Ευαγγέλια, τα οποία περιλαμβάνουν αφηγήσεις της ζωής του Ιησού μαζί με τα λεγόμενά του, το Ευαγγέλιο του Θωμά αποτελεί βασικά μια συλλογή με λόγια του Ιησού τα οποία έχουν χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους. Το Ευαγγέλιο αυτό δεν παρουσιάζει κάποιο σαφές αφηγηματικό πλαίσιο και δεν έχει πλαισιωθεί με συγκεκριμένα φιλοσοφικά ή ρητορικά συμφραζόμενα.

Το έργο περιλαμβάνει 114 αποφθεγματικούς λόγους που αποδίδονται στον Ιησού. Κάποιοι από αυτούς εμφανίζονται στα κανονικά Ευαγγέλια, κάποιοι έχουν δεχτεί αλλαγές και άλλοι που ήταν παντελώς άγνωστοι μέχρι τη στιγμή που ήρθε στο φως το Ευαγγέλιο του Θωμά.