Αν μη τι άλλο, το τρύπημα του μπαλονιού της ευμάρειας ήταν αυτό που μας έκανε - επιτέλους - να κοιτάξουμε πίσω μας και να ψάξουμε για το τι έφερε τον εκτροχιασμό μας. Βεβαίως, η έρευνα για τον «φταίχτη» έμελλε να εστιαστεί πάντα σε κάποιον άλλον από τον εαυτό μας και μόνο δηλώσεις-«μαχαιριές» (όπως το «μαζί τα φάγαμε») μας έκαναν να κοιτάξουμε και στο τι έκανε ο εαυτούλης μας μετά τη Μεταπολίτευση

Επιστημονικώς όμως υπάρχει καταλύτης που οδηγεί στη ζύμωση της λαμογιάς; Υπάρχει κάποιο «γονίδιο παραβατικότητας» που να αξίζει να γίνει το εξιλαστήριο θύμα της συλλογικής «αγανάκτησής» μας και να καεί στην πυρά του κοινωνικού ρατσισμού που εκτρέφει η φτώχεια; Ω ναι, αγαπητοί πρώην Συβαρίτες: Τώρα, και χωρίς τη χρεία καταφυγής στο μανιφέστο του Μαρξ, αποδεικνύεται ότι η πλουτοκρατία είναι σύμφυτη με την παρανομία. Και όχι μόνον αυτή, αλλά και η συνοδοιπόρος της «τόλμη και γοητεία»! Ψυχολογικώς και εγκληματολογικώς ομιλούντες, η επικυριαρχία της «γκλαμουριάς» στα πολιτισμικά δρώμενα μιας κοινωνίας ισοδυναμεί με το ότι «η τιμιότη έφαγε πόρτα» και... το τέλος γαρ εγγύς. Αλλά, προτού εμβαθύνουμε κι άλλο με το σκεπτικό ενός Κροτωνιάτη για το τι συνέβη στη Σύβαρη, ας δούμε τα πορίσματα των σχετικών ερευνών.

Οι προνομιούχοι «περνούν με κόκκινο»

Ηταν 21 Φεβρουαρίου 2012 όταν δημοσιεύθηκε στα «Proceedings» της Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ η εργασία με τίτλο «Η ανώτερη κοινωνικά τάξη προμηνύει αυξητικά ανήθικη συμπεριφορά». Την υπέγραφαν ερευνητές της Σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και της Σχολής Διοίκησης του καναδικού Πανεπιστημίου του Τορόντο. Εμπεριείχε τα πορίσματα επτά μελετών, τα οποία εν ολίγοις έλεγαν ότι οι ανήκοντες στην ανώτερη τάξη τείνουν να κάνουν περισσότερες οδικές παραβάσεις, να παίρνουν περισσότερες ανήθικες επιχειρηματικές αποφάσεις, να υφαρπάζουν ανενδοίαστα τα αγαθά άλλων, να ψεύδονται κατά τις διαπραγματεύσεις, να «κλέβουν» προκειμένου να κερδίσουν ένα βραβείο και να συμπεριφέρονται συλλήβδην ανήθικα στο εργασιακό περιβάλλον τους. Η μετεπεξεργασία όλων των πειραματικών δεδομένων κατέληξε στη διαπίστωση ότι αυτή η ροπή στην ανηθικότητα οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην αντίστοιχη ροπή στην απληστία που διακρίνει την ανώτερη τάξη. Επίσης, οι ερευνητές εντόπισαν ως «κοινό πολιτισμικό κανόνα» αυτής της τάξης τον εγωισμό και την υπόταξη κάθε αξίας στο ίδιον συμφέρον.

Οι «ωραίοι» επίσης

Ο εγωισμός βρέθηκε στο στόχαστρο και της 4ης συνεύρεσης των 17 βραβευμένων οικονομολόγων με Νομπέλ, που έγινε στο Lindau της Γερμανίας (23 - 27 Αυγούστου 2011). Σε μελέτη που παρουσίασαν εκεί οι Ισπανοί Santiago Sanchez-Pages και Enrique Turiegano υποστηριζόταν ότι οι «συμμετρικά όμορφοι» έχουν την τάση να αδιαφορούν για τη συνεργασία και να εστιάζουν στο ίδιον συμφέρον. Η εξήγηση των δύο ερευνητών για το φαινόμενο είχε μια δαρβίνεια εκδοχή: Κατά την εξέλιξη του ανθρωπίνου είδους οι έχοντες συμμετρικό πρόσωπο θεωρούνταν υγιέστεροι των άλλων - με λιγότερες κληρονομικές ασθένειες -, άρα ήταν και προτιμητέα ταίρια για αναπαραγωγή. Αυτή η «προτίμηση του κοινού» στο διάβα χιλιάδων ετών εξέθρεψε ένα αίσθημα αυτάρκειας και αυτοεκτίμησης που ρίζωσε στα γονίδια των απογόνων τους και τους ακολουθεί και σήμερα. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι, έστω και εν μέρει, αυτός ο γονιδιακός εγωισμός συνοδεύεται και από αυξημένη τεστοστερόνη, που επίσης έχει συνδυαστεί επιστημονικά με την επιθετική συμπεριφορά. Αρα, οι μετέχοντες του κοινωνικού παιχνιδιού «τόλμης και γοητείας» έχουν όλη την απαιτούμενη προδιάθεση να αριστεύσουν στους ρόλους τους.

Οι παραβάσεις των μεγαλο-μεσαίων

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ότι οι Karstedt και Farrall ανεδείκνυαν ως κοινωνικό ζητούμενο μια σοβαρή συζήτηση για τον ρόλο και την αποτελεσματικότητα του συστήματος Ποινικής Δικαιοσύνης. Παίρνοντας υπόψη την επαύξηση των διαφόρων οικονομικών πιέσεων και τις ηθικές συνθήκες που δημιουργούνται από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και την απορρύθμιση, η έρευνά τους αμφισβητούσε το ότι το ήμισυ όλων των εγκληματικών ενεργειών διαπράττεται από έναν «μικρό αριθμό επίμονων παραβατών» και έστρεφε τον δείκτη στις επιπτώσεις της «ελεύθερης αγοράς». Ζητούσε την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας με πολιτικές απαντήσεις που θα υπερβαίνουν κατά πολύ την περιορισμένη ικανότητα της Ποινικής Δικαιοσύνης. 

Η ευρωπαϊκή έρευνα (χωρίς Ελλάδα)

Για όσους δεν πείστηκαν από αυτή τους την επιχειρηματολογία, στις 23 Ιανουαρίου 2012 δημοσιεύθηκε η τελευταία Πανευρωπαϊκή Κοινωνική Μελέτη (European Social Survey - ESS5 edition 1.1). Σε αυτό το πανεπιστημιακό μέτρημα των εθνικών τάσεων και συμπεριφορών παρατίθεται εφέτος η εμπιστοσύνη που δείχνουν στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης οι πολίτες 20 χωρών. Οπως προκύπτει, την υψηλότερη εμπιστοσύνη στην Αστυνομία και στους δικαστές τους έχουν οι κάτοικοι των βορείων χωρών και τη λιγότερη εκείνοι των νοτίων - με την εμπιστοσύνη των κατοίκων της ΝΑ Ευρώπης στο ναδίρ. Πλήρη εικόνα δεν έχουμε όμως, διότι λείπει από την πανευρωπαϊκή αυτή μελέτη η... Ελλάδα, μολονότι υπάρχει το Ισραήλ! Το γιατί λείπει ο κροτωνιάτης εαυτός μου το βρίσκει ανεξήγητο, ενώ ο Συβαρίτης μού ψιθυρίζει τον ύμνο των πειρατών του Αστερίξ: «Πρέπει να ‘σαι πολύ λέρα για να κυβερνάς γαλέρα»...

Το μόνο βέβαιο που συνάγω είναι ότι ο αγώνας αναστήλωσης μετά την οικονομικο-κοινωνική πτώχευση δεν έχει να κάνει με το στοίχημα της ανάπτυξης χωρίς εκείνο της απο-λαμογιοποίησης. Τα γονίδια του εγωισμού της πλουτοκρατίας σίγουρα δεν μπορείς να τα ξεριζώσεις, αλλά ένα ξεψείρισμα από τους «ομορφάντρες» επιβάλλεται.