Ποιες είναι οι αιτίες της ανόδου της Χρυσής Αυγής; Τι ήταν αυτό που οδήγησε εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες να ψηφίσουν μια ακραία εθνικιστική και φιλοναζιστική οργάνωση στέλνοντάς τη στο Κοινοβούλιο με ποσοστό 7% και 21 έδρες; Στα ερωτήματα αυτά επιχειρεί να δώσει απαντήσεις η έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Τα συμπεράσματα βασίζονται στη σύγκριση μεταξύ των στοιχείων δύο διαφορετικών ερευνών που έγιναν το 2011 και το 2012.

Μια από τις βασικές παραμέτρους που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην άνοδο της Χρυσής Αυγής είναι, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, η τοποθέτηση των Ελλήνων απέναντι στους μετανάστες, η οποία χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές ως αρνητική. Η πλειονότητα των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η παρουσία τους βλάπτει την οικονομία και υποσκάπτει την πολιτισμική ζωή και ταυτότητα της χώρας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η αρνητική στάση απέναντι στους μετανάστες δεν περιορίζεται μόνο στις περιοχές όπου υπάρχει έντονη μεταναστευτική παρουσία, αλλά διαχέεται και στους κατοίκους των υπολοίπων διαμερισμάτων της Αθήνας. Με άλλα λόγια η αντιμεταναστευτική στάση των πολιτών αποδεσμεύεται από «τοπικά» ζητήματα και το βίωμα της καθημερινότητας και μετατρέπεται σε γενικευμένη θέση ανεξάρτητα από το αν αντιμετωπίζουν πραγματικά προβλήματα ανασφάλειας ή ανεργίας.

Οι μισοί Αθηναίοι κατά των μεταναστών

Στην ερώτηση ποια πιστεύουν ότι είναι η επίδραση των μεταναστών στην οικονομία της χώρας το 59% των κατοίκων στο 4ο και στο 6ο διαμέρισμα (περιλαμβάνονται οι συνοικίες Κολωνός, Ακαδημία Πλάτωνος και Σεπόλια ως Πατήσια στο πρώτο, ενώ Πατήσια και Κυψέλη ανήκουν στο δεύτερο) και το 53% των κατοίκων των υπολοίπων διαμερισμάτων απαντούν ότι θεωρούν πως είναι αρνητική, ενώ το 33% στο 4ο και στο 6ο και το 36% στα υπόλοιπα απαντούν ότι είναι ουδέτερη και το 8% και το 11% αντιστοίχως θεωρούν ότι είναι θετική.

Στην ερώτηση αν πιστεύουν ότι οι μετανάστες υποσκάπτουν ή εμπλουτίζουν την πολιτιστική ζωή της χώρας το 61% των ερωτωμένων στο κέντρο της Αθήνας απαντά ότι την υποσκάπτουν, το 31% έχει ουδέτερη θέση και το 8% πιστεύει ότι την εμπλουτίζουν. Τα ποσοστά για τους κατοίκους των υπολοίπων περιοχών της Αθήνας είναι 52%, 32% και 16% αντιστοίχως.

Η στάση εναντίον των μεταναστών δεν περιορίζεται μόνο στους ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής, αλλά διαχέεται με διαβαθμίσεις και στους ψηφοφόρους των άλλων κομμάτων, με μοναδική εξαίρεση τους ψηφοφόρους της Δράσης που έχουν ουδέτερη στάση. Οι ψηφοφόροι κομμάτων της Αριστεράς, αν και αρνητικοί και αυτοί έναντι των μεταναστών, είναι περισσότερο διαλλακτικοί, ενώ οι υπόλοιποι τάσσονται εμφανώς υπέρ μιας αυστηρότερης πολιτικής.

Φόβος και εγκληματικότητα

Συγκρίνοντας τα δεδομένα των δύο διαφορετικών ερευνών που έγιναν τα ισάριθμα τελευταία χρόνια, το 2012 παρατηρούμε σημαντική μετατόπιση των μέσων τιμών προς το αντιμεταναστευτικό άκρο στην περίπτωση των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ. Οι ερευνητές αποδίδουν αυτό το γεγονός στη μαζική εισροή ψηφοφόρων από άλλα κόμματα, οι οποίοι και δεν μοιράζονται τις παραδοσιακά ανεκτικές θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ στο μεταναστευτικό ζήτημα. Γενικότερα, εμφανίζεται μετατόπιση των ψηφοφόρων όλων των κομμάτων σε περισσότερο αντιμεταναστευτικές θέσεις. Στην κλίμακα από το 1 ως το 10 και αναφορικά με την επίδραση που έχουν οι μετανάστες στην οικονομία (0 = αρνητική, 10 = θετική) οι ψηφοφόροι του ΠαΣοΚ σημειώνουν σε μέσον όρο 3,4, της ΝΔ 2,2, του ΚΚΕ 3,4, του ΛΑΟΣ 1,4, του ΣΥΡΙΖΑ 3,8, των Οικολόγων 2,9, των Ανεξάρτητων Ελλήνων 1,8, της Χρυσής Αυγής 1,5, της ΔΗΜΑΡ 3,9 και της Δράσης 4,7.

Οπως προκύπτει από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων, το αίσθημα του φόβου είναι διάχυτο στους κατοίκους σε όλη την έκταση του Δήμου Αθηναίων. Περίπου δύο στους τρεις δηλώνουν ότι «θα ένιωθα φόβο αν χρειαζόταν να διασχίσω μετά τα μεσάνυχτα το κοντινό μου πάρκο» και το 1/3 του δείγματος δηλώνει ότι «θα ένιωθα φόβο αν χρειαζόταν να μείνω στη διάρκεια του Αυγούστου μόνος στο διαμέρισμά μου για μερικές ημέρες».

Τιμωρία και σοβινισμός

Καθώς συχνά διατυπώνεται η άποψη ότι στην έννοια του μετανάστη περικλείονται πολλές διαφορετικές ομάδες ανθρώπων έναντι των οποίων η στάση των Ελλήνων διαφέρει, επιχειρήθηκε από τους ερευνητές ο εντοπισμός πιθανών διαφορών στις στάσεις έναντι μεταναστών διαφορετικής υπηκοότητας, καθώς και πιθανές διαφορές στις στάσεις απέναντι σε νόμιμους και μη νόμιμους μετανάστες.

Με τις προτάσεις των ερωτωμένων για τις ποινές που θα πρέπει να επιβληθούν σε συλληφθέντα για αδίκημα κλοπής επιβεβαιώνεται ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων είναι προκατειλημμένη αρνητικά απέναντι στους αλλοδαπούς, καθώς για τον διαρρήκτη ελληνικής καταγωγής εισηγούνται ποινές εμφανώς ελαφρύτερες. Στο σενάριο κατά το οποίο ο διαρρήκτης είναι Ελληνας μόλις το 27% προτείνει ποινή φυλάκισης μεγαλύτερη των δύο ετών. Σε εκείνο κατά το οποίο είναι Αλβανός με άδεια το ποσοστό φθάνει το 46%, ενώ σε εκείνο κατά το οποίο είναι Αλβανός χωρίς άδεια το 52% και στο σενάριο που είναι Αφγανός με άδεια το ποσοστό ανέρχεται στο 49%.

Οι απαντήσεις διαψεύδουν, όπως τονίζουν οι ερευνητές, την πεποίθηση ότι οι στάσεις των Ελλήνων έναντι των μεταναστών διαφοροποιούνται σε συνάρτηση με το νομικό καθεστώς του αλλοδαπού, αφού οι ποινές που προτείνουν για τον αλβανό διαρρήκτη που έχει άδεια παραμονής δεν διαφέρουν στατιστικά από τις ποινές που προτείνουν για τον αντίστοιχης εθνικότητας διαρρήκτη που δεν διαθέτει άδεια παραμονής.

Η ακτινογραφία της οργάνωσης

Ως το 2011 οι Αθηναίοι που έρχονταν σε επαφή με τη δράση της Χρυσής Αυγής μέσω ενημερωτικών φυλλαδίων ή από το φιλικό τους περιβάλλον ήσαν περισσότεροι στο 4ο και στο 6ο δημοτικό διαμέρισμα (προφανώς λόγω της παρουσίας της στον Αγιο Παντελεήμονα και στην Κυψέλη). Το 2012 καταγράφεται σημαντική αύξηση στο ποσοστό όσων αναζητούν πληροφορίες για τη Χρυσή Αυγή στο Διαδίκτυο (αύξηση περίπου 80%) και στο ποσοστό όσων ενημερώνονται για τη δράση της από τρίτους (αύξηση περίπου 25%). Η αύξηση είναι υψηλότερη στα λοιπά διαμερίσματα παρά στο 4ο και στο 6ο, γεγονός που οι ερευνητές αποδίδουν σε αυξημένο ενδιαφέρον για τη ΧΑ ως εκλογική επιλογή εντός του 2012, αλλά και στην ομογενοποίηση όσων ενδιαφέρονται για την οργάνωση.

Το 2011 οι κάτοικοι του 4ου και του 6ου διαμερίσματος ήταν πιο θετικοί έναντι της Χρυσής Αυγής. Αντίθετα, το 2012 στο 4ο και στο 6ο διαμέρισμα το ποσοστό αυτό έχει πέσει στο 4%, ίσως εξαιτίας της κοντινής επαφής με τις δράσεις της οργάνωσης, ενώ στις υπόλοιπες περιοχές έχει αυξηθεί στο 3%.