Φανταστείτε ένα φάρμακο που μπορεί να κτίζει οστά, να δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και να μειώνει τον κίνδυνο για καρδιοπάθεια, καρκίνο και νόσο του Αλτσχάιμερ. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι το φάρμακο αυτό υπάρχει ήδη και είναι η βιταμίνη D.

To αμερικανικό Ινστιτούτο Ιατρικής επεξεργάζεται εκ νέου τις οδηγίες για τη βιταμίνη D και αναμένεται να αυξήσει τη συνιστώμενη ημερήσια δόση. Σύμφωνα με μεγάλη εταιρεία εργαστηριακών εξετάσεων στις ΗΠΑ (Quest Diagnostics), η ζήτηση για τεστ μέτρησης της βιταμίνης αυξήθηκαν κατά 50% τους τελευταίους τρεις μήνες του 2009 σε σχέση με το ίδιο τρίμηνο του προηγούμενου χρόνου, ενώ οι καταναλωτές αγόρασαν συμπληρώματα βιταμίνης D αξίας 235 εκατομμυρίων δολαρίων _ περισσότερα κατά 40 εκατομμύρια δολάρια σε σχέση με το 2001.

Οι μελέτες

Τον περασμένο μήνα δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «British Medical Journal» τα ευρήματα μιας μελέτης που έγινε στο πλαίσιο της μεγάλης έρευνας EPIC (σε 10 χώρες της Ευρώπης και με συμμετοχή συνολικά 520.000 ανθρώπων) με σκοπό τη διερεύνηση της σχέσης της συγκέντρωσης της βιταμίνης D στον οργανισμό και του κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου. 

Μελετήθηκαν 1.248 άνθρωποι που νόσησαν από καρκίνο του παχέος εντέρου μετά τη συμμετοχή τους στο EPIC, σε σύγκριση με 1.248 υγιείς. Στη μελέτη συμμετείχαν από ελληνικής πλευράς ο καθηγητής κ. Δ. Τριχόπουλος και η καθηγήτρια κ. Α. Τριχοπούλου.

Η μελέτη έδειξε ότι οι ασθενείς _ άνδρες και γυναίκες εξίσου _ με υψηλότερη συγκέντρωση της βιταμίνης διέτρεχαν κατά 40% λιγότερο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου σε σχέση με αυτούς που είχαν τη χαμηλότερη συγκέντρωση. 

«Τα αποτελέσματα αυτής της μεγάλης μελέτης δείχνουν μια ισχυρή αντίστροφη σχέση μεταξύ των επιπέδων της βιταμίνης D στον οργανισμό και του κινδύνου για καρκίνο παχέος εντέρου στους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς», γράφουν οι ερευνητές, οι οποίοι πάντως αναφέρουν ότι χρειάζονται περαιτέρω μελέτες.

Επίσης, πρόσφατη μελέτη του Τμήματος Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν έδειξε ότι οι υπερτασικοί που έφεραν μια γονιδιακή μετάλλαξη που μειώνει την ενεργοποίηση της βιταμίνης D στον οργανισμό είχαν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια σε σύγκριση με όσους δεν είχαν τη μετάλλαξη. 

Μια άλλη νέα μελέτη, σε 27.686 υγιείς κατοίκους της Γιούτας των ΗΠΑ άνω των 50 ετών, έδειξε ότι όσοι είχαν πολύ χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D είχαν κατά 77% περισσότερες πιθανότητες να αποβιώσουν πρόωρα σε σύγκριση με όσους είχαν φυσιολογικά επίπεδα της βιταμίνης.

Έρευνα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «Circulation» έδειξε ότι οι πάσχοντες από διαβήτη που έχουν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D δεν μπορούν να επεξεργαστούν τη χοληστερόλη στα αγγεία τους, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος για έμφραγμα μυοκαρδίου και εγκεφαλικό επεισόδιο. 

Επίσης, αμερικανική μελέτη, που δημοσιεύθηκε τελευταία στην επιθεώρηση «Journal of Alzheimer's Disease», έδειξε ότι η βιταμίνη D μπορεί να βοηθά τον εγκέφαλο να απαλλαγεί από τις πλάκες β-αμυλοειδούς, που σχετίζονται με τη νόσο.

«Yπάρχει ένα τρέxoν ερευνητικό ενδιαφέρον για τη βιταμίνη D», σχολιάζει ο κ. Τριχόπουλος. «Φαίνεται να προστατεύει από τον καρκίνο του παχέος εντέρου, ενώ άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι πιθανώς είναι αυτός ο λόγος που οι νότιες _ ηλιόλουστες _ χώρες έχουν λιγότερες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού από τις βόρειες. Η βιταμίνη D ερευνάται, επίσης, και για άλλους καρκίνους. Είμαστε όμως επιφυλακτικοί στο να δεχθούμε τα νέα ευρήματα με ενθουσιασμό, γιατί παλαιότερα είχαμε αντίστοιχες απόψεις για τη βήτα καροτίνη, τη βιταμίνη C και τη βιταμίνη Ε, οι οποίες τελικά δεν δικαιώθηκαν».

Επιφυλακτική ήταν και η καθηγήτρια Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαντ δρ Τζ. Μάνσον σε δηλώσεις της στην εφημερίδα «New York Times», όπου ανέφερε ότι «η συσχέτιση αυτή μπορεί να μην είναι απαραιτήτως μια σχέση αιτίου - αποτελέσματος». 

Εξήγησε μάλιστα «ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να έχουν υψηλά επίπεδα βιταμίνης D επειδή ασκούνται πολύ και επομένως εκτίθενται στην υπεριώδη ακτινοβολία ή γιατί είναι συνειδητοποιημένοι σε θέματα υγείας και παίρνουν συμπληρώματα διατροφής _ επίσης, γι' αυτό η διατροφή τους είναι υγιεινή, δεν καπνίζουν και κάνουν πολλά άλλα πράγματα που τους διατηρούν υγιείς».

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η βιταμίνη D δρα πιθανώς ως ένας μηχανισμός «σηματοδότησης» που ανάβει στα κύτταρα το πράσινο ή το κόκκινο φως. «Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τον μηχανισμό με τον οποίο η βιταμίνη D προστατεύει από τον καρκίνο», λέει ο κ. Τριχόπουλος. «Η δράση των χημικών στοιχείων μέσα στον οργανισμό είναι συνήθως πολλαπλή».

Το «ταξίδι» μέσα στον οργανισμό

«Η βιταμίνη D και οι μεταβολίτες της είναι λιποδιαλυτές ουσίες, που έχουν εξαιρετική κλινική σημασία, εξαιτίας του ρόλου που διαδραματίζουν στην ομοιόσταση του ασβεστίου και στον μεταβολισμό των οστών», εξηγεί ο καθηγητής κ. Γ. Λυρίτης. 

«Η βιταμίνη D σχηματίζεται στο δέρμα με την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, που μετατρέπει τη βιταμίνη D σε βιταμίνη D3. Κατόπιν, αυτή συνδέεται σε πρωτεΐνες - μεταφορείς και μεταφέρεται μέσω του αίματος στα όργανα - στόχους. Εκτός από την ενδογενή σύνθεση στο δέρμα, η βιταμίνη D περιέχεται και στις τροφές και απορροφάται από το έντερο».

Διαταραχές που σχετίζονται με δυσαπορρόφηση λίπους, όπως η κοιλιοκάκη, η νόσος του Κρον και η ανεπάρκεια του παγκρέατος, έχουν συνέπεια την υποβιταμίνωση D. «Από το έντερο η βιταμίνη D οδεύει προς προς το ήπαρ, όπου υδροξυλιώνεται και μετατρέπεται σε 25 υδροξυβιταμίνη D3, που είναι το μόριο το οποίο μετράται και πάνω στο οποίο βασίζεται η εκτίμηση για τα επίπεδα της επάρκειας βιταμίνης D του οργανισμού», λέει ο κ. Λυρίτης. 

«Τελικά, στο νεφρό το μόριο αυτό, αφού πάρει και ένα δεύτερο υδροξύλιο, μετατρέπεται στην 1,25 διυδροξυβιταμίνη D3, που είναι ο τελικός ενεργός μεταβολίτης και ουσιαστικά δρα ως μία ανεξάρτητη ορμόνη στο έντερο, τα οστά και αλλού».

Οι επιπτώσεις της έλλειψης

Η ανεπάρκεια ή έλλειψη της βιταμίνης D μπορεί να συμβάλει σε

_ επιδείνωση της οστεοπόρωσης

_ μυϊκή αδυναμία

_ αυξημένο κίνδυνο για πτώσεις και κατάγματα (ιδίως στην τρίτη ηλικία)

_ μειωμένη ανοσολογική λειτουργία

_ οστικό πόνο

_ καρκίνο του παχέος εντέρου

_ καρδιαγγειακά νοσήματα

«Η ανεπάρκεια της βιταμίνης D οδηγεί σε μειωμένη απορρόφηση ασβεστίου και φωσφόρου από το έντερο», επισημαίνει ο κ. Λυρίτης.« Στα πρώτα στάδια της ανεπάρκειας μειώνεται μόνο ο φωσφόρος του αίματος, ενώ σε προχωρημένα προκαλείται και υπασβεστιαιμία. Όσο επιμένει αυτή η κατάσταση, η υπασβεστιαιμία προκαλεί δευτεροπαθή υπερπαραθυρεοειδισμό και μεγαλύτερη απομετάλλωση των οστών, πράγμα που τελικά προκαλεί την οστεομαλακία στους ενηλίκους και τον ραχιτισμό στα παιδιά».

Οι δύο μορφές βιταμίνης D, η εργοκαλσιφερόλη (βιταμίνη D2) και η χοληκασιφερόλη (βιταμίνη D3), ανήκουν σε μία ευρύτερη ομάδα στεροειδών ουσιών και ονομάζονται με έναν όρο βιταμίνη D.

Η εκτίμηση των ημερήσιων αναγκών του οργανισμού σε βιταμίνη D από την τροφή εξαρτώνται από τον χρόνο έκθεσης του δέρματος στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία. 

«Αν και η Ελλάδα είναι ηλιόλουστη χώρα, η έκθεση των ανθρώπων στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι ανεπαρκής και μόνο λίγους καλοκαιρινούς μήνες συνθέτουμε τις απαραίτητες ποσότητες της βιταμίνης D», τονίζει ο κ. Λυρίτης. «Οποιαδήποτε λιπαρή ουσία (όπως τα αντηλιακά) που χρησιμοποιούμε για την προστασία του δέρματος εξουδετερώνει τη σύνθεση της βιταμίνης D. Έτσι, θεωρείται αναγκαία η συμπληρωματική φαρμακευτική χορήγηση της βιταμίνης D, ειδικά στους ηλικιωμένους».

Οι τροφές (λίπη κυρίως ψαριών) περιέχουν κυρίως βιταμίνη D2, που απορροφάται από το άνω τμήμα του λεπτού εντέρου με τη βοήθεια των χολικών αλάτων και μεταφέρεται μέσω της λεμφικής οδού στην κυκλοφορία. 

Τα γαλακτοκομικά προϊόντα περιέχουν σχετικά χαμηλές ποσότητες βιταμίνης D, που δεν επαρκούν για τις ανάγκες του οργανισμού. Στο δέρμα, η βιταμίνη D3 με θερμική αντίδραση μετασχηματίζεται σε προβιταμίνη D3 με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Τη στερούνται όσοι ζουν στην πόλη

Παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στον σχηματισμό βιταμίνης D3 από το δέρμα είναι

_ η μελανίνη του δέρματος (που δρα σαν φίλτρο της υπεριώδους ακτινοβολίας)

_ η χρόνια χρήση αντηλιακών (μπορεί να προκαλέσει ακόμη και ανεπάρκεια βιταμίνης D)

_ η μόλυνση της ατμόσφαιρας και η τρύπα του όζοντος

«Από μελέτη στο Βέλγιο, βρέθηκε ότι όσοι ζουν στην πόλη έχουν μειωμένα επίπεδα ενεργής βιταμίνης D, άσχετα με την ώρα που εκτίθενται στον ήλιο», λέει ο κ. Λυρίτης. «Το εύρημα αυτό έχει επιβεβαιωθεί και σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανόμενης της Ελλάδας. Ο περιορισμός του χρόνου των διακοπών εκτός πόλης και η λεγόμενη ηλιοφοβία περιορίζουν επιπλέον την ήδη ανεπαρκή πρόσληψη από το δέρμα της τόσο χρήσιμης βιταμίνης».

Πολλές υπασβεστιαιμικές διαταραχές οφείλονται σε κληρονομικές ή επίκτητες ανωμαλίες του μεταβολισμού της βιταμίνης D. Εντερική δυσαπορρόφηση της βιταμίνης D (π.χ. στεατόρροια, νόσος του Κρον) και ηπατική δυσλειτουργία μπορεί να προκαλέσουν κακή σύνθεσή της. Όσοι λαμβάνουν διλαντίνη και φαινοφαρβιτάλη έχουν επίσης κακή σύνθεσή της και χρειάζεται να λάβουν περίπου πενταπλάσιες ποσότητες βιταμίνης D. 

Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (μεγαλύτερη του 70%) εμποδίζει τη σύνθεση της βιταμίνης. Επίσης, η υπερφωσφαταιμία και ο υποπαραθυρεοειδισμός οδηγούν σε μειωμένη παραγωγή της.

Η λήψη υπερβολικά υψηλών δόσεων βιταμίνης D (άνω των 10.000 IU ημερησίως) οδηγεί σε υπερασβεστιαιμία και υπερφωσφαταιμία. Επίσης, στα κοκκιωματώδη νοσήματα, όπως η σαρκοείδωση, ενεργοποιούνται τα μακροφάγα, με αποτέλεσμα την υπερασβεστιαιμία και υπερασβεστιουρία.

Συχνή η ανεπάρκεια βιταμίνης D στην Ελλάδα

Η έλλειψη βιταμίνης D είναι στην Ελλάδα συχνή, ειδικά στα παιδιά και στους υπερηλίκους. Σε παλαιότερη μελέτη του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού βρέθηκε ότι στο τέλος του χειμώνα (αρχές Μαρτίου) τα περισσότερα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου είχαν επίπεδα βιταμίνης D πολύ χαμηλότερα από τα κατώτερα φυσιολογικά. 

Σε άλλη μελέτη, σε 395 τροφίμους γηροκομείων τον χειμώνα, το 93,5% είχαν πλήρη έλλειψη βιταμίνης D, ενώ στο 66% εξακολουθούσαν η ίδια κατάσταση και το καλοκαίρι. Τέλος, σε 215 ασθενείς του ΚΑΤ με κάταγμα του ισχίου βρέθηκε πλήρης έλλειψη βιταμίνης D στο 91%, ενώ σε αντίστοιχο πληθυσμό χωρίς κάταγμα το ποσοστό ήταν 70%.

«Οι βασικοί λόγοι του προβλήματος», εξηγεί ο κ. Λυρίτης, «είναι δύο: 1) Το γεωγραφικό πλάτος της Ελλάδας δεν επιτρέπει επαρκή υπεριώδη ακτινοβολία, ιδίως τους χειμερινούς μήνες. 2) Η κύρια πηγή λήψης λιπαρών τροφών στην χώρα μας, δηλαδή το ελαιόλαδο, δεν περιέχει βιταμίνη D. Αντίθετα, στις βόρειες χώρες τρέφονται με μαργαρίνες εμπλουτισμένες με βιταμίνη D, οπότε _ παρά την έλλειψη ηλιοφάνειας _ δεν παρατηρείται αντίστοιχη έλλειψη βιταμίνης D, όπως συμβαίνει στις μεσογειακές χώρες!».

Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία έχει εκδώσει οδηγία πριν από χρόνια να χορηγείται βιταμίνη D σε όλα τα βρέφη που θηλάζουν κατά τους πρώτους έξι μήνες της ζωής. 

«Άλλες σχολές όμως υποστηρίζουν ότι αυτό δεν χρειάζεται εάν το μωρό είναι φυσιολογικό και υπάρχει ηλιοφάνεια», λέει η κ. Βλάχου. Το ανθρώπινο γάλα θεωρείται σήμερα ότι έχει πλήρη επάρκεια σε βιταμίνη D, εάν η έγκυος παίρνει συμπλήρωμα της βιταμίνης και βγαίνει έξω από το σπίτι, ώστε να εκτίθεται λίγο στον ήλιο. Και όλα τα βρεφικά γάλατα σήμερα είναι εμπλουτισμένα με βιταμίνη D».

Προσοχή όμως στα πρόωρα βρέφη! «Αυτά πρέπει να παίρνουν απαραιτήτως βιταμίνη D κατά τους πρώτους έξι μήνες», συνιστά η κ. Βλάχου. «Και όλα τα παιδιά μετά τον πρώτο χρόνο πρέπει να τρώνε ψάρι 2-3 φορές την εβδομάδα. Τα μεγαλύτερα παιδιά καλό είναι να παίρνουν λίγο μουρουνέλαιο τον χειμώνα, με τη σύμφωνη γνώμη του παιδιάτρου τους».