Ακόμη δε περισσότερο, οι κυβερνήσεις Κύπρου και Ελλάδος, συνάπτοντας μυστική μεταξύ τους συμφωνία, προχώρησαν στην (με άκρα μυστικότητα) αποστολή ελληνικού στρατού στην Κύπρο. Την όλη επιχείρηση, από ελλαδικής πλευράς, εξεπόνησαν και προώθησαν δυο άνθρωποι: ο τότε υπουργός Εθνικής Αμύνης Πέτρος Γαρουφαλιάς και ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού στρατηγός Γεννηματάς. Λίγοι-λίγοι, με πολιτικά ρούχα, ταξιδεύοντας, άλλοτε αεροπορικώς και άλλοτε με κρουαζιερόπλοια ως τουρίστες ή και με εμπορικά καράβια ως εργάτες, έφθαναν οι Ελληνες αξιωματικοί και οπλίτες καθημερινά στην Κύπρο όπου έπαιρναν διαφορετικά ονόματα και τους εξεδίδοντο αμέσως ταυτότητες πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με την ίδια μυστικότητα έφθανε και ο οπλισμός τους. Η όλη επιχείρηση κράτησε μήνες, όταν δε οι ξένες μυστικές υπηρεσίες αντελήφθησαν αυτό που είχε συμβεί, ήταν πλέον ένα τετελεσμένο γεγονός: στην Κύπρο ευρίσκετο τώρα μια ολόκληρη ελληνική μεραρχία 9.000 ανδρών, με ενισχυμένο οπλισμό που της έδινε δύναμη πυρός ενός σώματος στρατού!

Παράλληλα η Εθνική Φρουρά, της οποίας τη διοίκηση ανέλαβαν (σε όλα τα επίπεδα) ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί από την Ελλάδα, ήταν σε θέση να παρατάξει σύντομα περίπου 10.000 άνδρες.

'Αλλο γεγονός που επίσης εξόργισε τους Τούρκους, ήταν η ανάληψη της αρχηγίας της Εθνικής Φρουράς από τον άνθρωπο που μπορούσε να εμπνεύσει και να εμψυχώσει ιδιαίτερα τη στρατευμένη τώρα νεολαία της Κύπρου. Ο άνθρωπος αυτός δεν ήταν άλλος από το στρατιωτικό αρχηγό του απελευθερωτικού αγώνα 1955-1959, τον πρώην αρχηγό της Ε.Ο.Κ.Α., τον στρατηγό Γεώργιο Γρίβα.

Ο Γρίβας ήλθε στην Κύπρο στις 19 Ιουνίου 1964, στο δε αεροδρόμιο της Λευκωσίας τον υποδέχθηκε ο Μακάριος που, στη συνέχεια, τον παρουσίασε για πρώτη φορά στο λαό της Κύπρου. Οι Ελληνοκύπριοι του επεφύλαξαν ενθουσιώδη υποδοχή όταν, μέσα σε ανοικτό αυτοκίνητο, χαιρετούσε όρθιος τα πλήθη.

Από την επομένη της αφίξεώς του στο νησί, ο στρατηγός Γρίβας (σε συνεργασία με το επιτελείο της ηγεσίας του στρατεύματος, που το αποτελούσαν ανώτατοι και ανώτεροι αξιωματικοί από την Ελλάδα) επεδόθη σε μια επείγουσα προσπάθεια αμυντικής θωράκισης της Κύπρου, που περιελάμβανε την ίδρυση μιας ατέλειωτης σειράς οχυρών κατά μήκος των ακτών του νησιού. Πολύ σύντομα, η Κύπρος έπαυσε να αποτελεί εύκολη λεία για τους Τούρκους. Ενώ δε οι Τουρκοκύπριοι παρέμειναν εγκλωβισμένοι στους θυλάκους που δημιούργησαν, ο Γρίβας βεβαίωνε πως: εάν οι Τούρκοι τολμήσουν να επιτεθούν κατά τής Κύπρου, θα τους ρίξουμε στη θάλασσα...

Ο Ντην Ατσεσον διετέλεσε υπουργός των Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών μεταξύ 1949 και 1953. Διετέλεσε επίσης σύμβουλος τεσσάρων Αμερικανών προέδρων και υπήρξε πρωτεργάτης της εξωτερικής πολιτικής των Η.Π.Α. κατά την εποχή κορύφωσης του Ψυχρού πολέμου. Υπήρξε ο διαμορφωτής του περιβόητου Δόγματος Τρούμαν (1947) που σκοπό είχε την ποδηγέτηση από τις Η.Π.Α. της Ελλάδος και της Τουρκίας, δια μέσου οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας. Ως υπουργός των Εξωτερικών, προώθησε τη δημιουργία του Βορειοατλαντικού Αμυντικού Συμφώνου, δηλαδή του ΝΑΤΟ. Υπήρξε, βεβαίως, φανατικός αντικομμουνιστής. Φυσικά ο διορισμός του από τις Η.Π.Α. ως "μεσολαβητή" και "βοηθού" του μεσολαβητή του Ο.Η.Ε. στην Κυπριακή κρίση, στόχευε βασικά και πρώτιστα στη διαφύλαξη των γενικοτέρων συμφερόντων του ΝΑΤΟ.

Ο Μακάριος με δήλωσή του (1η Ιουλίου 1964) αντιτάχθηκε στην παρεμβολή του 'Ατσεσον, υποστηρίζοντας ότι η κυπριακή πλευρά αποκρούει τόν διορισμόν οιωνδήποτε συμβούλων τού πολιτικού μεσολαβητού τών Ηνωμένων Εθνών, διότι τούτο είς τινα βαθμόν θά εσήμαινε τόν διορισμόν πολλών μεσολαβητών καί θά συνεπήγετο τόν κίνδυνον εμπλοκής τού θέματος εις άλλους κύκλους έξω τών Ηνωμένων Εθνών.

Παρά ταύτα, όμως, ο 'Ατσεσον συνέχισε. Τον Ιούλιο 1964 συμμετείχε στις ελληνοτουρκικές επαφές που έγιναν στη Γενεύη για το Κυπριακό, ως "ειδικός απεσταλμένος" του προέδρου των Η.Π.Α. Λύντον Τζόνσον, ενώ ο Τουομιόγια τον χαρακτήρισε ως "βοηθό του" και ο Ου Θαντ αναγκάστηκε να τον αποδεχθεί ως άνθρωπο που ενδιαφερόταν "ιδιωτικά" για το πρόβλημα. Στη Γενεύη ο Ατσεσον υπερφαλάγγισε τελικά τον Τουομιόγια και χείριστηκε ο ίδιος το Κυπριακό, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο 1964, εμφανίζοντας μάλιστα τις ενέργειές του ως υποστηριζόμενες και από τον Ο.Η.Ε. 

Οι διαβουλεύσεις του Ατσεσον και η έκφραση εκ μέρους του "ιδεών" για λύση του Κυπριακού, διεξάγονταν χωριστά με τον εκπρόσωπο της Ελλάδος Δ. Νικολαρεΐζη και τον εκπρόσωπο της Τουρκίας, κι αργότερα πρωθυπουργό της, Νιχάτ Ερίμ.

Τελικά το περιβόητο σχέδιο Ατσεσον για λύση του κυπριακού ζητήματος δεν ήταν κανονικό και πλήρες σχέδιο αλλά σειρά εισηγήσεών του, που έγιναν από τη Γενεύη, και στις οποίες δόθηκε ο τίτλος σχέδιο. Τουλάχιστον κανένα ολοκληρωμένο και τελικό σχέδιο συνταγμένο από τον Ατσεσον δεν έχει αποκαλυφθεί. Οι διάφορες εισηγήσεις του Ατσεσον προς την ελληνική κυβέρνηση, επειδή, λίγο αργότερα διαφοροποιήθηκαν από τον ίδιο, χαρακτηρίστηκαν ως δυο σχέδια Ατσεσον, με τις ενδείξεις 1 και 2. Το δεύτερο αποτελούσε βελτιωμένες εισηγήσεις του Αμερικανού μεσολαβητή, μετά την απόρριψη από την ελληνική κυβέρνηση των αρχικών του εισηγήσεων. Το γεγονός ότι ο επίσημος μεσολαβητής του Ο.Η.Ε., ο Τουομιόγια, πέθανε ξαφνικά το Σεπτέμβριο 1964, πριν προλάβει να ολοκληρώσει το έργο του, ευνόησε την προβολή του σχεδίου Ατσεσον. Μέχρι ο γενικός γραμματέας του Ο.Η.Ε. να διορίσει άλλο δικό του μεσολαβητή, τον Γκάλο Πλάζα, μέχρι δε αυτός να ενημερωθεί και να αρχίσει τη δική του εργασία, η Ουάσιγκτων προσπαθούσε να προωθήσει το σχέδιο που ο Ατσεσον είχε ήδη υποβάλει από το τέλος Ιουλίου. Αυτό που αποκαλούμε σχέδιο Ατσεσον ήταν, στην τελική του μορφή, ένα έγγραφο από 15 εισηγήσεις του, τις εξής:

1.  Αμεσος ένωσις της Κύπρου με την Ελλάδα, με αναγνώριση πλήρους κυριαρχίας του ελληνικού στέμματος, της  ελληνικής κυβέρνησης, της ελληνικής νομοθεσίας, ως και του ελληνικού δημοσίου στην Κύπρο.

2.  Υπουργός γενικός διοικητής, μέλος της ελληνικής κυβέρνησης, ορίζεται  από αυτήν, επί κεφαλής της διοικήσεως στην Κύπρο, ως φορέας των κυβερνητικών αποφάσεων και έχοντας την πολιτική ευθύνη της εφαρμογής τους.

3.  Εκμισθούται για μια πεντηκονταετία βάση στην Καρπασία, προς την Τουρκία της οποίας η έκταση δεν υπερβαίνει τα 4,5% (τεσσεράμισυ τοις εκατόν) της συνολικής εδαφικής εκτάσεως της Κύπρου.

4.  Αναλαμβάνεται η δέσμευση όπως μή αυξηθούν οι έξι επαρχίες της Κύπρου, πέραν των οκτώ. Στις δύο των επαρχιών τούτων η ελληνική κυβέρνηση θα ορίζει Τούρκους επάρχους, κατά την κρίση της, άνευ περιορισμού.

5.  Δημιουργείται θέση συμβούλου επί των Μουσουλμανικών  Υποθέσεων ο οποίος θα πλαισιώσει υπηρεσιακώς τον Ελληνα γενικό διοικητή.

6.  Για τους Τούρκους της Νήσου καθορίζεται καθεστώς όμοιο προς το ισχύον στην ελληνική Θράκη για την τουρκική μειονότητα.

7.  Αντιπρόσωπος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, μονίμως εγκατεστημένος στην Κύπρο θα επιβλέπει την εφαρμογή του μειονοτικού καθεστώτος, κατά τας συνημμένας συμφωνίας.

8.  Αναγνωρίζεται στην Ελλάδα και την Τουρκία δικαίωμα ατομικών προσφυγών, βάσει της συμβάσεως της Ρώμης για  τα δικαιώματα του ανθρώπου. Πρός τούτο η σύμβασις θα υπογραφεί από την Ελλάδα και από την Τουρκία.

9.  Στην Καρπασία θα επεκτείνεται η ελληνική κυριαρχία, παρά την εκμίσθωσή της ως βάσεως στην Τουρκία.

10.  Τα κυριότερα χωριά της Καρπασίας θα εξαιρεθούν της περιοχής, η οποία εκμισθούται στην Τουρκία. Εξαιρείται επίσης το μοναστήρι του Αποστόλου  Ανδρέα και χαράσσεται οδός για ελεύθερη επικοινωνία μετά των χωριών.

11.  Δημιουργείται κοινό αμυντικό όργανο Ελλάδος και Τουρκίας προς σταθεροποίηση και εμπέδωση των σχέσεων φιλίας και συμμαχίας μεταξύ των δύο κρατών. Στο κοινό αμυντικό όργανο θα μετέχει και Αμερικανός αντιπρόσωπος.

12. Το κοινό αμυντικό όργανο Ελλάδος και Τουρκίας δεν θα περιορίζεται στη  στρατιωτική συνεργασία αλλά θα επεκτείνεται και στην πολιτική και τουριστική.

13. Οι εκπρόσωποι της Ελλάδος και της Τουρκίας στο κοινό αμυντικό όργανο θα συνέρχονται σε τακτά διαστήματα και θα ενώσουν τις προσπάθειές τους για την ανάπτυξη και την πρόοδο της συνεργασίας επ' αγαθώ των δύο κρατών.

14. Η Τουρκία αναλαμβάνει την υποχρέωση όπως δεχθεί γενικώς και ανεξαιρέτως, πρός επανεγκατάσταση, όλους τους Ελληνες απελαθέντες από την Κωνσταντινούπολη και άλλες τουρκικές πόλεις και αναγνωρίζει γι' αυτούς το μειονοτικό καθεστώς το οποίο θα ισχύει για τους Τούρκους της ελληνικής Θράκης και τους Τούρκους της (ελληνικής)  Κύπρου.

15. Η Τουρκία αναλαμβάνει όπως σεβασθεί τις σχετιζόμενες προς την Ιμβρο και την Τένεδο διεθνείς υποχρεώσεις της.

Εκτός από τα 15 αυτά σημεία, διάφορες άλλες εισηγήσεις του Ατσεσον που κατά καιρούς αποκαλύφθηκαν, εμφανίζουν σημαντικές διαφορές με τις πιο πάνω, όπως για παράδειγμα η εισήγηση για τη μόνιμη παραχώρηση στην Τουρκία κυπριακού εδάφους κι όχι εκμίσθωσή του για 50 χρόνια. Στο τμήμα εκείνο η Τουρκία θα μπορούσε να αναπτύσσει δυνάμεις στρατιωτικές, ξηράς, θάλασσας και αέρος, και θα είχε πλήρη δικαιώματα. Επρονοείτο επίσης η δημιουργία άλλων δυο ή τριών "μικρών χωρών" όπου οι Τουρκοκύπριοι θα είχαν την πλειοψηφία (καντόνια), με δική τους τοπική διοίκηση. Στη Λευκωσία θα μπορούσε ακόμη να εγκατασταθεί μια "κεντρική τουρκοκυπριακή διοίκηση" για να ελέγχει τις υποθέσεις των Τουρκοκυπρίων. Υπήρχαν και άλλες πρόνοιες, δευτερεύουσας σημασίας, όπως λ.χ. ύπαρξη "ενός διεθνούς επιτρόπου" της κατάστασης θέμα εγγυήσεων των δικαιωμάτων της μειονότητας, ειδικές ρυθμίσεις για την προστασία και ευημερία των Τουρκοκυπρίων κλπ.

Φυσικά η όλη συλλογιστική του Ατσεσον βασιζόταν (προς ικανοποίηση της Τουρκίας) στη διάλυση της Δημοκρατίας της Κύπρου, προς διάλυση του Κυπριακού κράτους, δόλωμα δε προς τούτο ήταν η άμεσος ένωσις της Κύπρου με την Ελλάδα!  Οπως, λοιπόν ελέχθη χαρακτηριστικά, το όλο σχέδιο "είχε ως τίτλο την ένωσιν και ως περιεχόμενο την διχοτόμησιν". Με βασικότερο μειονέκτημά του την επίσημη παρουσία της Τουρκίας στο νησί, μάλιστα υπό μορφή μιας γιγαντιαίας στρατιωτικής βάσης.

Εάν το σχέδιο αυτό εγίνετο αποδεκτό, η καταστροφή της Κύπρου θα ήταν βεβαία και απλώς θα επρόκειτο για ζήτημα χρόνου ως προς το πότε θα συνέβαινε. Η Κύπρος θα ήταν όχι κράτος με δική του υπόσταση σε όλα τα διεθνή βήματα και δυνατότητα ανάπτυξης δικών του σχέσεων και πρωτοβουλιών, αλλά μια απομακρυσμένη και ξεκομμένη επαρχία της Ελλάδος με έντονη την παρουσία του  τουρκικού στρατού στο έδαφός της. Φυσικά η Τουρκία θα υπέγραφε κάποιες διεθνείς συμβάσεις και δεσμεύσεις. Οσο όμως δεν τήρησε τις άλλες (όπως εκείνες για τους Ελληνες της Κωνσταντινουπόλεως, της Ιμβρου και της Τενέδου), τόσο δεν επρόκειτο να τις τηρήσει ούτε αυτές. Με την πρώτη ευκαιρία - που ήταν πολύ εύκολο να δημιουργηθεί - η Κύπρος θα εχάνετο.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου είδε, αρχικά, με τρόπο ευνοϊκό το σχέδιο του Ατσεσον και δε φάνηκε, μάλιστα, να ανησυχεί από την παραχώρηση κυπριακού εδάφους στην Τουρκία. Είπε δε χαρακτηριστικά, σε ένα από τους συνηθισμένους αφορισμούς του, πως όταν σού χαρίζουν μία πολυκατοικία, μπορείς νά δώσεις ένα διαμέρισμα! Το ζήτημα όμως ήταν ότι ο Ατσεσον δεν χάριζε τίποτα ενώ ζητούσε από τον Ελληνισμό της Κύπρου να δώσει μεγάλο εδαφικό τμήμα της πατρίδας του στην Τουρκία. Λίγο, αργότερα, μετά τις έντονες αντιδράσεις του Μακαρίου, ο Παπανδρέου έσπευσε να απορρίψει τις προτάσεις του Ατσεσον και να διαφοροποιήσει τη θέση του ως εξής: Η Ελλάς ουδέν ζητεί, διατί νά δώση; Η Τουρκία ουδέν δίδει (διατί νά πάρη; )

Από την πλευρά του ο Μακάριος απέρριψε αμέσως το σχέδιο Ατσεσον, επιμένοντας ταυτόχρονα στη διατήρηση του Κυπριακού προβλήματος κάτω από τους έντονους προβολείς της διεθνοποιήσεώς του και στην παραμονή του στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.

Ωστόσο, υπήρξε, μια νέα κορύφωση της κρίσης τον Αύγουστο 1964, όταν η ελληνοκυπριακή Εθνική Φρουρά, απειροπόλεμη ακόμη, άρχισε στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Τηλλυρία προκειμένου να εξουδετερώσει τον εκεί τουρκοκυπριακό θύλακο των χωριών Μανσούρας και Κοκκίνων. Από τα χωριά αυτά, και την παραθαλάσσια έκταση την οποία ήλεγχαν, εγίνετο συνεχής εφοδιασμός των Τουρκοκυπρίων σε στρατιωτικά εφόδια από την Τουρκία. Από την ίδια "οδόν" εισέρχονταν στην Κύπρο και Τούρκοι αξιωματικοί του στρατού που ετοποθετούντο επί κεφαλής των ενόπλων Τουρκοκυπρίων σε όλες τις περιοχές του νησιού στις οποίες δημιουργήθηκαν τέτοιοι θύλακοι.

Οι συγκρούσεις στην περιοχή Μανσούρας-Κοκκίνων άρχισαν με τουρκικές προκλήσεις, εφόσον δε άρχισαν, οι Ελληνοκύπριοι αντεπετέθησαν με στόχο την εξουδετέρωση του εκεί θυλάκου και τη διάλυση εκείνης της "οδού ανεφοδιασμού" των Τουρκοκυπρίων. Επενέβη τότε στρατιωτικά η Τουρκία, που έστειλε πολεμικά της αεροσκάση να βομβαρδίσουν την Τηλλυρία. Η Ελλάς αναγκάστηκε να στείλει δικά της πολεμικά αεροπλάνα να πετάξουν στον ουρανό της Κύπρου (τα αεροπλάνα αυτά δεν ενεπλάκησαν σε πολεμικές ενέργειες αλλά οι πτήσεις τους στόχευαν αφενός στην ανύψωση του ηθικού των Ελληνοκυπρίων και αφετέρου στην κατάδειξη της αποφασιστικότητας της ελληνικής κυβέρνησης να προστατεύσει την Κύπρο εμπλεκόμενη ακόμη  και σε πόλεμο με την Τουρκία.