Τη σύγκλιση του Συμβουλίου ασφαλείας ζήτησαν ταυτόχρονα στις 15 Φεβρουαρίου 1964, οι αντιπρόσωποι της Κύπρου και της Μεγάλης Βρετανίας. Οι Βρετανοί δικαιολόγησαν τη δική τους αίτηση λέγοντας πως ήσαν υποχρεωμένοι να μοιραστούν τις ευθύνες που, με τη συγκατάθεση της κυβέρνησης της Κύπρου "είχαν αναλάβει για την αποκατάσταση της τάξης στην Κύπρο". Η συζήτηση του Κυπριακού άρχισε στις 8 Φεβρουαρίου και εξ αρχής ο αντιπρόσωπος της Σοβιετικής Ενωσης Νικολάι Φεντορέγκο τάχθηκε απροκάλυπτα υπέρ της Κύπρου και κατέστησε σαφές ότι η χώρα του δεν επρόκειτο να ανεχθεί οποιανδήποτε στρατιωτική ενέργεια εναντίον της κυπριακής Δημοκρατίας. Ακολούθησαν πολυήμερες συζητήσεις και παρασκηνιακές δραστηριότητες, και στις 4 Μαρτίου το Συμβούλιο ασφαλείας ενέκρινε ένα σχέδιο αποφάσεως που είχε κατατεθεί από την Ακτή του Ελεφαντόδοντος, τη Βολιβία, τη Βραζιλία, τη Νορβηγία και το Μαρόκκο. Το σχέδιο αυτό βασίστηκε στις ιδέες του Ου Θαντ και, μεταξύ άλλων, αναγνώριζε πανηγυρικά τη νομιμότητα της κυπριακής κυβέρνησης και την ύπαρξη του κράτους της Κύπρου. Το πλήρες κείμενο της αποφάσεως εκείνης του Συμβουλίου ασφαλείας έχει ως εξής:

Σχέδιον αποφάσεως εκπονηθέν από τά πέντε μή μόνιμα μέλη τού Συμβουλίου καί εγκριθέν ομοφώνως τήν 4ην Μαρτίου 1964.  Απόφαση τής 4ης Μαρτίου 1964   (5/5575)

Τό Συμβούλιο Ασφαλείας, Διαπιστώνοντας, ότι η παρούσα κατάσταση στήν Κύπρο είναι πιθανόν ν'απειλήσει τήν διεθνή ειρήνη καί ασφάλεια καί ότι είναι δυνατόν νά επιδεινωθεί εάν δέν ληφθούν επειγόντως πρόσθετα μέτρα γιά τήν διατήρηση τής ειρήνης καί γιά τήν εξεύρεση μίας οριστικής λύσεως.

Εξετάζοντας τίς θέσεις τών μερών, όπως ορίζονται από τίς συνθήκες πού υπεγράφησαν στήν Λευκωσία, στίς 16 Αυγούστου 1960.

Εχοντας υπ' όψιν τούς σχετικούς όρους τού καταστατικού χάρτου τών Ηνωμένων Εθνών καί, ιδιαίτερα, το άρθρο 2, παράγραφο 4, πού ορίζει ότι:

"Ολα τα μέλη στίς διεθνείς τους σχέσεις, θά απέχουν από κάθε απειλή ή χρήση βίας, κατά τής εδαφικής ακεραιότητος ή τής πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε κράτους, ή μέ κάθε άλλο τρόπο απάδοντα πρός τούς σκοπούς τών Ηνωμένων Εθνών".

1.  Προτείνει όπως όλα τά κράτη μέλη, σύμφωνα μέ τίς υποχρεώσεις τους πού απορρέουν από τόν Καταστατικό Χάρτη τών Ηνωμένων Εθνών, απέχουν από κάθε ενέργεια, ή απειλή ενεργείας, δυναμένη νά επιδεινώσει τήν κατάσταση στήν κυρίαρχη Δημοκρατία τής Κύπρου, ή νά θέσει σέ κίνδυνο τή διεθνή ειρήνη.

2.  Καλεί τήν κυβέρνηση τής Κύπρου, ή οποία ευθύνεται γιά τή διατήρηση καί αποκατάσταση τού νόμου καί τής τάξεως, νά λάβει όλα τά αναγκαία συμπληρωματικά μέτρα, για τόν τερματισμό τής βίας καί τής αιματοχυσίας στήν Κύπρο.

3.  Καλεί τίς κοινότητες τής Κύπρου καί τούς ηγέτες τους νά ενεργούν μέ τή μεγαλύτερη δυνατή αυτοκυριαρχία.

4.  Συνιστά τή συγκρότηση μιάς διεθνούς ειρηνευτικής δυνάμεως τού Ο.Η.Ε. Η δύναμη αυτή θά συγκροτηθεί από τό γενικό γραμματέα τού Ο.Η.Ε. σέ συνεννόηση μέ τίς κυβερνήσεις Κύπρου, Ελλάδος, Τουρκίας καί Ηνωμένου Βασιλείου, τής Μεγάλης Βρετανίας καί Βορείου Ιρλανδίας. Ο διοικητής τής εν  λόγω δυνάμεως θά ορισθεί από τόν γενικό γραμματέα καί θά είναι υπεύθυνος σ' αυτόν. Ο γενικός γραμματέας θά κρατεί ενήμερες τίς κυβερνήσεις σχετικά μέ τίς δραστηριότητες τής διεθνούς δυνάμεως καί θά δίνει περιοδικώς αναφορά στό Συμβούλιο Ασφαλείας.

5.  Συνιστά όπως η διεθνής αυτή δύναμη χρησιμοποιηθεί γιά τή  διατήρηση τής παγκοσμίου ειρήνης καί ασφαλείας, καί γιά τήν αποτροπή τυχόν επαναλήψεως τών συγκρούσεων, ώστε νά συμβάλει στή διατήρηση καί αποκατάσταση τής ειρήνης και τής τάξεως καί στήν επαναφορά τών φυσιολογικών συνθηκών.

6.  Συνιστά τήν τρίμηνο ισχύ τής δυνάμεως καί τήν αντιμετώπιση τών δαπανών της μέ τρόπο αποδεκτό από τήν Κύπρο καί τά συνεισφέροντα στρατεύματα έθνη. Ο γενικός γραμματέας μπορεί επίσης νά δεχθεί εθελοντικές εισφορές, πρός τόν σκοπό αυτόν.

7.  Συνιστά, επίσης, όπως ο γενικός γραμματέας μέ τή σύμφωνη γνώμη τών κυβερνήσεων Κύπρου, Ελλάδος, Τουρκίας καί Ηνωμένου Βασιλείου, διορίσει μεσολαβητή, ο οποίος μαζί μέ τούς αντιπροσώπους τών Κοινοτήτων καί μέ τίς τέσσερεις εν λόγω κυβερνήσεις, θά εργασθεί γιά τήν εξεύρεση ειρηνικής λύσεως στό Κυπριακό, σύμφωνης μέ τόν Καταστατικό Χάρτη  τών Ηνωμένων Εθνών. Ο μεσολαβητής θά φροντίζει γιά τήν ευημερία τού κυπριακού λαού στό σύνολο του καί τή διατήρηση τής διεθνούς ειρήνης καί ασφαλείας. Ο μεσολαβητής θά δίνει περιοδικώς αναφορά γιά τίς πρσπάθειες του στόν γενικό γραμματέα.

8.  Ζητεί από τόν γενικό γραμματέα νά διαθέσει από τά κεφάλαια τού Ο.Η.Ε τούς μισθούς καί τίς δαπάνες τού μεσολαβητή καί τού επιτελείου του.

'Ετσι έφθασαν στην Κύπρο στρατιωτικά αποσπάσματα από διάφορες χώρες, που απετέλεσαν την ειρηνευτική δύναμη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών(ΟΥΝΦΙΚΥΠ). Από τις τρεις "εγγυήτριες" χώρες έγινε δεκτό μόνο βρετανικό απόσπασμα. Η ειρηνευτική αυτή δύναμη εστάλη στην Κύπρο μόνο για τρεις μήνες, το 1964. Σήμερα (1997), ύστερα από  30 τόσα χρόνια, εξακολουθεί να ευρίσκεται στο νησί.

Ο γενικός γραμματέας του Ο.Η.Ε. προχώρησε και στο διορισμό του μεσολαβητή που ήταν ο Φιλλανδός Σακχάρι Σεβέρι Τουομιόγια. Το διορισμό του απεδέχθησαν όλες οι ενδιαφερόμενες πλευρές. Τον απεδέχθησαν ακόμη και οι Αμερικανοί, που επίσημα δεν έδειξαν ότι είχαν ενοχληθεί με τη διεθνοποίηση του Κυπριακού και την παρασκηνιακή αντιπαράθεση στην έδρα του Ο.Η.Ε. Ωστόσο η Ουάσιγκτων προχώρησε τώρα σε μια άλλη ενέργεια που στόχευε αν όχι στην εξουδετέρωση του ρόλου του Ο.Η.Ε. στο Κυπριακό, οπωσδήποτε στο να μην αφεθεί στο διεθνή οργανισμό η πρωτοβουλία επιλύσεως του προβλήματος: η ενέργεια αυτή ήταν ο διορισμός ενός Αμερικανού διπλωμάτη ως αυτόκλητου "μεσολαβητή" με τη δικαιολογία ότι έτσι θα υπεβοηθείτο το έργο του μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών. Ο Αμερικανός μεσολαβητής ήταν ένας πρώην υπουργός των Εξωτερικών των Η.Π.Α., ο περιβόητος Ντην 'Ατσεσον.

Μια εβδομάδα μετά την έγκριση του ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας, και ενώ ο Ου Θαντ εργαζόταν προς την κατεύθυνση συγκρότησης και αποστολής στην Κύπρο της ειρηνευτικής δύναμης του O.H.E., η κυβέρνηση της Τουρκίας ειδοποίησε το γενικό γραμματέα ότι επρόκειτο να στείλει στην Κύπρο δική της στρατιωτική δύναμη με τη δικαιολογία ότι έπρεπε να προστατευθούν οι Τουρκοκύπριοι και με βάση την αυθαίρετη ερμηνεία των συνθηκών του 1959 που της παρείχαν "το δικαίωμα μονομερούς επεμβάσεως". Ο Ου Θαντ αντέδρασε άμεσα, συμβουλεύοντας την τουρκική κυβέρνηση να αποφύγει μια τέτοια ενέργεια.

Οι Τούρκοι συνέχισαν, ωστόσο, τις προκλήσεις προκειμένου να δημιουργηθούν στην Κύπρο τέτοιες συνθήκες ώστε όχι μόνο να προκληθεί αλλά και να "δικαιολογηθεί" μια τουρκική στρατιωτική εισβολή στο νησί. 'Ετσι, μεταξύ άλλων, στις 5 Μαρτίου 1964 κατελήφθη από τους Τουρκοκυπρίους η στρατηγικής σημασίας κορυφή του Αγίου Ιλαρίωνος, όπου και τα ερείπια του μεσαιωνικού φρουρίου. Την επομένη εξερράγη βόμβα στο κτίριο της τουρκοκυπριακής Κοινοτικής Βουλής που, φυσικά, αποδόθηκε (ως εχθρική πράξη) στους Ελληνοκυπρίους. Στις 7 του μηνός, στην Πάφο, οι Τουρκοκύπριοι άνοιξαν πυρ απροκάλυπτα και αδιακρίτως, από την οχυρωμένη συνοικία τους, εναντίον Ελληνοκυπρίων πολιτών που έκαναν τα ψώνια τους στη λαϊκή δημοτική αγορά της πόλης(7 Ελληνοκύπριοι σκοτώθηκαν, άλλοι 38 τραυματίστηκαν, ενώ περίπου 200 συνελήφθησαν ως όμηροι. 'Ηταν το επεισόδιο της Πάφου πολύ μεγάλη πρόκληση. Οι Ελληνοκύπριοι αντεπετέθησαν, σκορπίζοντας το θάνατο και την καταστροφή στην τουρκοκυπριακή συνοικία.

Τέτοια επεισόδια χαρακτήριζαν πολλούς μήνες του 1964. Η 'Αγκυρα απειλούσε συνεχώς με στρατιωτική εισβολή στο νησί, ενώ στην Αθήνα η νέα κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου (που προέκυψε από τις εκλογές του χρόνου αυτού) δήλωνε πως, σε περίπτωση αναμίξεως της Τουρκίας, η Ελλάς δε θα έμενε αδρανής. Είναι, μάλιστα, πολύ χαρακτηριστική μια δήλωση του ιδίου του Γεωργίου Παπανδρέου, πως:

Εάν η Τουρκία ανοίξει τήν θύρα τού φρενοκομείου, η Ελλάς θά τήν ακολουθήσει καί θά εισέλθει επίσης.

Εξ άλλου στο Συμβούλιο Ασφαλείας (που συνεκλήθη ξανά στο τέλος Μαρτίου, όταν ο Μακάριος πήρε ένα τουρκικό τελεσίγραφο που του έδινε προθεσμία λίγων ωρών για να συμμορφωθεί προς τις αξιώσεις της Αγκυρας και να μην "επιτίθεται" κατά των Τουρκοκυπρίων), ο αντιπρόσωπος της Ελλάδος Δημήτρης Μπίτσιος απείλησε απροκάλυπτα και σαφώς πως: εάν η Τουρκία προχωρήσει σε κάποια στρατιωτική ενέργεια στην Κύπρο, η επέμβαση της Ελλάδος θα επέλθει αυτομάτως και χωρίς προειδοποίηση. Υπέρ της Κύπρου ετάχθη, ξανά, και ο αντιπρόσωπος της Σοβιετικής Ενωσης. Το Συμβούλιο Ασφαλείας βιάστηκε να εγκρίνει, ομόφωνα, νέο ψήφισμα που επιβεβαίωνε το προηγούμενο και καλούσε όλους να απέχουν από ενέργειες ή απειλές που θα μπορούσαν να επειδεινώσουν την κατάσταση στην κυρίαρχη Δημοκρατία της Κύπρου.

Για την Τουρκία η αναφορά, για άλλη μια φορά, σε κυρίαρχη Δημοκρατία της Κύπρου, ήταν μια ακόμη ήττα. Η Κύπρος, επαναλαμβάνουμε, ήταν πλέον ισότιμο κράτος μέλος του Ο.Η.Ε. και για την Τουρκία ήταν μάταιο να προσπαθεί να αποδείξει ότι τέτοιο κράτος δεν υφίστατο. Ιδίως όμως ο φόβος των Δυτικών για αμεσότερη και ενεργότερη ανάμιξη της Σοβιετικής Ενωσης στα κυπριακά πράγματα (κατ' επέκτασιν δε η αύξηση της επέμβασής της στην Ανατολική Μεσόγειο), σε συνδυασμό μάλιστα προς την ουσιαστική αποδυνάμωση του ΝΑΤΟ από ενδεχόμενη σύγκρουση δυο μελών του - της Ελλάδος και της Τουρκίας - ανάγκασε τον πρόεδρο των Η.Π.Α. Λύντον Τζόνσον να αποστείλει επείγουσα και αυστηρότατη επιστολή στον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού με την οποία τον προειδοποιούσε για τις τεράστιες συνέπειες που θα είχε τυχόν στρατιωτική δράση της χώρας του στην Κύπρο.

'Ετσι λοιπόν η Τουρκία, που άρχισε όλη αυτή την περιπέτεια, βρέθηκε σε πάρα πολύ δύσκολη θέση. Σύμφωνα δε προς τις εκτιμήσεις του Δημήτρη Μπίτσιου (Κρίσιμες 'Ωρες, σσ. 182-183), η Τουρκία δέν ήταν καθόλου ικανοποιημένη από τήν ανάμιξη τού ΟΗΕ στό Κυπριακό. 'Οχι μόνο δέν μπόρεσε νά λύση τό ζήτημα μέ μία στρατιωτική απόβαση, αλλά βρέθηκε στήν ανάγκη νά εκθέση τίς επιδιώξεις της στόν Μεσολαβητή. Αλλά εκείνος είναι υποχρεωμένος νά κινηθή μέσα στά πλαίσια τών αρχών τού Χάρτου, ενώ η Τουρκία τού προτείνει λύση καθαρά διχοτομική. 'Αν ο Μεσολαβητής δημοσιεύση τίς τουρκικές προτάσεις στήν Εκθεσή του, η Τουρκία θά εκτεθή. Η διχοτόμηση είναι γιά τά Ηνωμένα Εθνη απαράδεκτη λύση. Είναι η ληξιαρχική πράξη θανάτου ενός κράτους - μέλους τού Οργανισμού. Επεβάλλετο λοιπόν νά μήν αναφέρη ο μεσολαβητης στήν 'Εκθεση του παρά μόνο ότι... απέτυχε. Αλλά πιθανότης νά κερδίσουν τό σημείο αυτό οι Τούρκοι δέν υπήρχε. Τό ήξερα από τίς συζητήσεις μου στή Γραμματεία καί μέ ωρισμένους αντιπροσώπους τού Συμβουλίου Ασφαλείας.

Η επόμενη επιδίωξη τής Τουρκίας ήταν νά βραχυκυκλώση τή μεσολαβητική προσπάθεια τού ΟΗΕ, μεταβάλλοντας τό σχήμα Τουρκία-Κύπρος σέ σχήμα Τουρκία-Ελλάς. Επιθυμεί δηλαδή νά διαπραγματευθή απ' ευθείας μέ τήν ελληνική κυβέρνηση. Υπολογίζει ότι έχει κάθε συμφέρον νά τό επιτύχη.

'Οσο η Ελλάς περιοριζόταν στό ρόλο τού "συμπαραστάτου" τής Κύπρου, η διένεξη στά μάτια όλου τού κόσμου αφορούσε τήν προσπάθεια ενός μικρού καί ανίσχυρου μέλους τού ΟΗΕ ν' απαλλαγή από βαρύτατες συμβατικές δεσμεύσεις καί μιάς μεγάλης γείτονος πού αντιδρούσε απειλητικά. Τό σχήμα Τουρκία - Ελλάς θά μετέβαλλε τήν υπόθεση σέ διένεξη μεταξύ δύο μελών τής δυτικής συμμαχίας καί εκεί τά δεδομένα τού προβλήματος καί συνεπώς οι διαθέσεις τών μελών τού Συμβουλίου Ασφαλείας μετεβάλλοντο. Επί πλέον τό βάρος τής ευθύνης μετετοπίζετο στούς ώμους τής Ελλάδος. Θά υπελόγιζαν ίσως οι Τούρκοι ότι η ελληνική κυβέρνηση ζυγίζοντας καί τά γενικώτερα συμφέροντα τής χώρας, θά ήταν πιό ενδοτική. 'Ισως νά στηρίχθηκαν καί στό προηγούμενο τής ελληνοτουρκικής συνεννοήσεως τού 1959. Αλλά τήν εποχή εκείνη η Κύπρος δέν ήταν ανεξάρτητο κράτος, ανεγνωρισμένο από τόν ΟΗΕ καί μέλος τής βρετανικής Κοινοπολιτείας. 'Ηταν αποικία τού βρετανικού Στέμματος. Καί έλεγαν τότε οι Αγγλοι στήν Ελλάδα: " δεν μπορούμε νά κάνουμε τίποτα χωρίς νά συμφωνήση καί η Τουρκία". Διαπραγματεύθηκε λοιπόν η Ελλάς μέ τήν Τουρκία. Τώρα όμως;

 Από την πλευρά του ο Μακάριος έσπευσε, φυσικά, να εκμεταλλευθεί την όλη κατάσταση. 'Ετσι, τον Απρίλιο 1964, προχώρησε στη μονομερή καταγγελία των συνθηκών του 1959 (που υποτίθεται ότι παρείχαν στις τρεις "εγγυήτριες δυνάμεις" ακόμη και το δικαίωμα μονομερούς - για την κάθε μια -  επεμβάσεως, που η Αγκυρα ερμήνευσε και ως στρατιωτική επέμβαση στην Κύπρο). Η Τουρκία και η Μεγάλη Βρετανία έσπευσαν βεβαίως να διαμαρτυρηθούν, ενώ η Ελλάς δήλωσε πως η καταγγελία των δυο συνθηκών από τον Μακάριο αποτελεί απλώς τήν επισημοποίησιν μιας πραγματικής καταστάσεως.

Πέραν τούτου, ο Μακάριος προχώρησε και στη δημιουργία στρατού - της Εθνικής φρουράς, όπως ονομάστηκε - προκειμένου να αποκτήσει η Κύπρος δική της αμυντική ικανότητα. Η Κυπριακή Δημοκρατία προχώρησε στην καθιέρωση υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας και σε όλες τις άλλες συναφείς ενέργειες, όπως η αγορά και προμήθεια πολεμικού υλικού. Το γεγονός αυτό προκάλεσε νέα θύελλα τουρκικών και βρετανικών διαμαρτυριών - αλλά ήταν γεγονός!