1. Είναι αλήθεια ότι το έκζεμα πλήττει κυρίως τα μωρά;

Το έκζεμα έχει συνήθως τις ρίζες του στη μωρουδιακή ηλικία. Στο 80% περίπου των περιπτώσεων εμφανίζεται πριν τη συμπλήρωση του πρώτου έτους της ζωής, ενώ περισσότερο από το 90% των παιδιών που ασθενούν έχει ήδη εκδηλώσει τη νόσο μέχρι το πέμπτο έτος της ηλικίας τους. Από την άλλη, το έκζεμα είναι μια μορφή δερματικού ερεθισμού, που περνά καθώς το παιδί μεγαλώνει. Έτσι, η ήπια ή η μέσης βαρύτητας μορφή του ατοπικού εκζέματος υποχωρεί σταδιακά στο 70% περίπου των παιδιών και τελικά εξαφανίζεται μέχρι το δέκατο έτος. Το δέρμα, όμως, εξακολουθεί να παραμένει ξηρό για τα επόμενα χρόνια και εξακολουθεί να χρειάζεται ειδική φροντίδα.

2. Ποιες οι αιτίες του και ποιες μορφές παίρνει το έκζεμα;

Το έκζεμα εμφανίζεται σε δύο μορφές, που είναι αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους. Η μία, που αποκαλείται εξωγενές ατοπικό έκζεμα, σχετίζεται με ευαισθητοποίηση προς ουσίες του περιβάλλοντος που αποκαλούνται αλλεργιογόνα και προσβάλλει το 70-80% των παιδιών. Στην άλλη μορφή, που αποκαλείται ενδογενές ατοπικό έκζεμα, δεν είναι δυνατή η συσχέτιση της νόσου με συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Μια άλλη διάκριση που μπορεί να γίνει για το έκζεμα είναι ότι διακρίνεται σε οξύ και χρόνιο.

3. Έχει «προτιμήσεις» στο φύλο των παιδιών;

Όσον αφορά στην κατανομή της νόσου μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, πολυάριθμες μελέτες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες είναι περισσότερο ευάλωτες. Πιστεύεται ότι την εκδήλωση ατοπικού εκζέματος ευνοεί ο αποκαλούμενος «δυτικός τρόπος ζωής». Ειδικότερα, η νόσος είναι συχνότερη στις οικονομικά εύρωστες κοινωνικές τάξεις, στους ανθρώπους με υψηλό επίπεδο μόρφωσης, στις οικογένειες με μικρό αριθμό ατόμων και σε άτομα που χρησιμοποιούν ευρέως αντιβιοτικά.

Περισσότερο από το 50% των ατόμων που υποφέρουν από ατοπικό έκζεμα, πάσχουν επίσης από άλλες αλλεργικής αιτιολογίας παθήσεις, όπως είναι η αλλεργική ρινίτιδα, η αλλεργική επιπεφυκίτιδα, το αλλεργικής αιτιολογίας βρογχικό άσθμα.

4. Είναι αλήθεια ότι το έκζεμα κληρονομείται;

Είναι πολλά τα στοιχεία που δείχνουν ότι το έκζεμα κληρονομείται από γενιά σε γενιά. Για παράδειγμα, είναι μια ασθένεια που εμφανίζεται πολύ νωρίς στη ζωή του ανθρώπου και την έχουν πολλά μέλη στην ίδια οικογένεια. Έτσι, λοιπόν, συζητάμε για κληρονομικότητα, χωρίς όμως να έχουμε διευκρινίσει με ποιο τρόπο κληρονομείται ή ποιοι παράγοντες είναι αυτοί που επηρεάζουν αν θα κληρονομηθεί ή όχι.

5. Γιατί ο γιατρός λέει ότι πρέπει να ενισχύσω το αμυντικό σύστημα του μωρού;

Οι ασθένειες όπως το έκζεμα σχετίζονται με το αμυντικό σύστημα του ανθρώπου και με το περιβάλλον. Έτσι, λοιπόν, όταν υπάρχει μία σημαντική διαταραχή του αμυντικού συστήματος, όπως για παράδειγμα όταν έχουμε στρες, τότε εκείνες είναι σε έξαρση. Το θέμα με αυτές τις παθήσεις είναι ότι, όταν είναι φανερές, ενισχύουν το στρες που αισθανόμαστε, και αυτό με τη σειρά του κάνει πιο έντονα τα δερματικά προβλήματα. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, από τον οποίο είναι δύσκολο να βγούμε.

6. Ποια είναι τα συμπτώματα που θα μας κάνουν να το «υποψιαστούμε»;

Στο δέρμα του παιδιού που πάσχει από ατοπικό έκζεμα μπορεί να παρατηρηθούν διάφορες δερματικές βλάβες. Η έκταση και η κατανομή των βλαβών αυτών μπορεί να ποικίλλουν σημαντικά, ακόμη και στο ίδιο παιδί. Ορισμένα παρουσιάζουν εκτεταμένο έκζεμα, ενώ σε άλλα η νόσος προσβάλλει μόνο συγκεκριμένες περιοχές, όπως το πρόσωπο, το δέρμα του τριχωτού της κεφαλής, τα χέρια ή τις πτυχές του σώματος. Βασικό χαρακτηριστικό της νόσου είναι ο έντονος κνησμός, που βασανίζει τους μικρούς ασθενείς και τους αναγκάζει να ξύνονται διαρκώς, πρωί, μεσημέρι και βράδυ. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται γδαρσίματα στο δέρμα και να προκαλείται πάχυνση της επιδερμίδας, που είναι γνωστή ως λειχηνοποίηση. Η βλάβη αυτή κατά τη βρεφική ηλικία κατανέμεται συνήθως στις μεγάλες επιφάνειες, ενώ στα παιδιά και στους ενήλικες παρατηρείται κυρίως στις καμπύλες επιφάνειες.

7. Τι ερεθίζει το δερματάκι του μωρού;

Το ατοπικό έκζεμα χαρακτηρίζεται επίσης από εναλλαγές εξάρσεων και υφέσεων. Σε παρόξυνση της νόσου μπορεί να οδηγήσει ένα πλήθος αιτίων, όπως ο ιδρώτας, το πολύ ζεστό νερό, το έντονο τρίψιμο, το συχνό πλύσιμο των χεριών, ορισμένες τροφές, διάφορες ερεθιστικές ουσίες, καθώς και παράγοντες του περιβάλλοντος (αλλεργιογόνα).

8. Παίζει ρόλο η συναισθηματική κατάσταση του παιδιού;

Είναι γνωστό ότι η συναισθηματική επιβάρυνση των παιδιών οδηγεί σε επιδείνωση της νόσου τους. Σε αυτό το σημείο, όμως, προκύπτει ένας πραγματικά φαύλος κύκλος, διότι η νόσος αυτή καθαυτή ευθύνεται σημαντικά για τη συναισθηματική φόρτιση, η οποία οδηγεί στην επιδείνωσή της. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα έντονη στα μεγαλύτερα παιδιά και στους εφήβους, διότι, λόγω της επίδρασης την οποία έχει το ατοπικό έκζεμα στην εμφάνισή τους, χάνουν συχνά την αυτοπεποίθησή τους. Δυσχεραίνονται, ακόμη, σημαντικά οι οικογενειακές σχέσεις: συχνά το παιδί αποφεύγει να αγγίξει τους γονείς του, διότι το δέρμα του είναι τραχύ ή διότι το παιδί πιστεύει ότι οι γονείς του δεν επιθυμούν τη συνεχή επαφή με τις κρέμες που είναι υποχρεωμένο να χρησιμοποιεί. Άλλες φορές τα παιδιά χρησιμοποιούν το ξύσιμο ως «όπλο», όταν οι γονείς τους αρνούνται κάτι ή όταν βρίσκονται σε δύσκολη θέση. Επιπλέον, η προσοχή και η μεγάλη φροντίδα προς το παιδί που πάσχει, συχνά δημιουργούν προβλήματα στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

9. Υπάρχει θεραπεία για το έκζεμα;

Η ριζική θεραπευτική αντιμετώπιση του ατοπικού εκζέματος δεν είναι ακόμη εφικτή και -δυστυχώς- δεν διαφαίνεται στο άμεσο μέλλον μια τέτοια λύση. Η σύγχρονη, επομένως, θεραπευτική αγωγή στοχεύει στην απομάκρυνση των παραγόντων που επιδεινώνουν τη νόσο, π.χ. στην ανακούφιση της φαγούρας. Έτσι, θα διευκολυνθεί ο ύπνος του παιδιού και θα προληφθεί το ξύσιμο, που οδηγεί σε βλάβη του δέρματος, καθώς και στην εξάλειψη των λοιμώξεων. Πέρα όμως από κάθε μορφή θεραπευτικής προσέγγισης, ιδιαίτερη σημασία έχει να κατανοήσουν οι ασθενείς και το περιβάλλον τους ότι το έκζεμα αποτελεί μία χρόνια νόσο και συνεπώς απαιτεί συνεχή αντιμετώπιση προκειμένου να επιτευχθεί επαρκής θεραπευτικός έλεγχος.

10. Τι να κάνω για να ανακουφίσω το μωρό μου;

Η φροντίδα του δέρματος, με κύριο στόχο την αντιμετώπιση της ξηρότητας, έχει καθοριστική σημασία. Γι αυτό:

• Το παιδικό δερματάκι πρέπει να ενυδατώνεται συστηματικά με μαλακτικές ουσίες.
• Πρέπει να αποφεύγονται τα πολύ θερμά λουτρά και τα ερεθιστικά καλλυντικά.
• Η προσθήκη μαλακτικών ουσιών στο νερό φαίνεται ότι δρα επιβοηθητικά.
• Είναι απαραίτητη η ενυδάτωση του δέρματος μετά το λουτρό.
• Η ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών και του άμεσου περιβάλλοντός τους είναι επίσης σημαντική, ιδιαίτερα μάλιστα όταν η νόσος προσβάλλει παιδιά.
• Οι ασθενείς με ατοπικό έκζεμα ανέχονται καλύτερα ορισμένα αθλήματα, όπως το κολύμπι, ενώ αντίθετα η άθληση που προκαλεί έντονη εφίδρωση θα πρέπει να αποφεύγεται.

11. Ποια φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν;

Ευεργετικά δρα η φωτοθεραπεία, η φωτοχημειοθεραπεία και η χρησιμοποίηση σκευασμάτων που περιέχουν διάφορες ουσίες, οι οποίες μετριάζουν την ένταση του κνησμού, ενώ οι διάφορες δίαιτες βοηθούν μικρή μόνο μερίδα των ασθενών. Με σκοπό την ελαχιστοποίηση του κνησμού, χρησιμοποιούνται επίσης αντιισταμινικά φάρμακα, φάρμακα δηλαδή που ανταγωνίζονται την ισταμίνη. Η ισταμίνη αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που ευθύνονται για την πρόκληση του κνησμού, αλλά όχι και τον μοναδικό, γι αυτό και ο κνησμός ορισμένων ασθενών παραμένει βασανιστικός παρά τη χρησιμοποίηση αυτών των φαρμάκων. Αρκετές φορές κρίνεται αναγκαία η τοπική χορήγηση κορτικοστεροειδών (κορτιζόνης), για τη χρόνια χρήση των οποίων, όμως, τόσο οι ιατροί όσο και σι ασθενείς, έχουν επιφυλάξεις.

12. Παιδί και κορτικοστεροειδή. Πώς συμβιβάζονται αυτά τα δύο;

Σύμφωνα με έγκυρα ερευνητικά δεδομένα, κατά τη θεραπευτική αντιμετώπιση του ατοπικού εκζέματος, το ένα τέταρτο περίπου των ενηλίκων ασθενών παρακούει τις ιατρικές εντολές και δεν χρησιμοποιεί τα κορτικοστεροειδή που του χορηγήθηκαν, φοβούμενο τις παρενέργειές τους, ενώ το ένα τρίτο των γονέων δεν ολοκληρώνει τη θεραπεία για τους ίδιους λόγους. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μη γίνεται ολοκληρωμένη θεραπεία, όχι μόνο λόγω της φύσης του ως νόσου, αλλά και γιατί τις περισσότερες φορές οι γονείς δεν ακολουθούν τη θεραπεία με ακρίβεια. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, αν σκεφτεί κανείς ότι στις μισές περίπου περιπτώσεις η νόσος εκδηλώνεται στην ευαίσθητη βρεφική ηλικία.

13. Υπάρχει εναλλακτική λύση στα κορτικοστεροειδή;

Στα πλαίσια αυτά, είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα η πρόσφατη εισαγωγή φαρμάκων, όπως το pimecrolimus, το οποίο κυκλοφορεί με τη μορφή κρέμας. Η Elidel αποτελεί ένα ριζικά διαφορετικό φάρμακο -ειδικά σε σχέση με τα κορτικοστεροειδή-, το οποίο επεμβαίνει εκλεκτικά στα κύτταρα του αμυντικού συστήματος που ευθύνονται για τη δημιουργία του εκζέματος. Η κλινική εμπειρία πάνω στο φάρμακο αυτό, μετά από τη χρησιμοποίησή του σε περισσότερους από 1.000.000 ασθενείς στις Η.Π.Α., καθώς και σε μεγάλο αριθμό ασθενών στην Ευρώπη, είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική. Από τις πρώτες μέρες της χορήγησής του αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το βασανιστικό κνησμό. Ταυτόχρονα, βελτιώνει σημαντικά την εξωτερική εμφάνιση των ασθενών και μειώνει δραστικά τις εξάρσεις.

14. Ποια από τις παραπάνω θεραπείες είναι πιο κατάλληλη για τα μωρά;

Σήμερα γίνονται έρευνες για τη χρήση της κρέμας Elidel στα παιδιά, με σκοπό να αποδειχθεί αν η Elidel μπορεί να βοηθήσει να προληφθούν άλλα σύνδρομα, όπως η αλλεργική ρινίτιδα και το αλλεργικής αιτιολογίας βρογχικό άσθμα, που εκδηλώνονται συχνά σε παιδιά που πάσχουν από έκζεμα. Η ασφάλεια της κρέμας, όπως και η δράση της, που περιορίζεται μόνο στο δέρμα, την κάνουν ακόμη πιο κατάλληλη για τις μικρές ηλικίες.